"SEYRÜL ERVÂH Ruzbihan el-Baqli"

  

SEYRÜ'L-ERVÂH

 كتاب سير الأرواح
 المصباح في مكاشفة بعث الأرواح

للشيخ ابى محمد روزبهان البقلى


Hazırlayan
İsmail Hakkı ALTUNTAŞ
2021

Kitap Hakkında

Seyrü'l-ervâḥ (el-Miṣbâḥ fî mükâşefâti baʿs̱i'l-ervâḥ). Arapça olarak kaleme alınmış olan bu eserde, Rüzbihan sevdigi bir konuyu ele almıştır. Ruhların yaratılmazdan önceki mevcudiyeti ile onların vücuda gelmesinden, insanın Allah Teâlâ şeklinde ( suretinde) yaratılışından muhtelif tecellî şekillerini düşünür ve bunların mânalarını izaha çalışır. Bu şekilde aşıklar, insani güzelliğin sırrında Allah Teâlâ şeklinin izini tekrar bulmak istiyorlar. Müellif bu eserinde Allah Teâlâ'nın muhtelif tecelli şekillerini düşünüyor ve bunların manalarını anlamaya çalışıyor : eserde bir çeşit narsizm nazariyesi ele alınmıştır. Allah Teâlâ kendi aksi olan insanda, güzelliğini temaşa etmekten hoşlanır. insan da kendisinin Allah Teâlâ'nın tecelligâhı olduğunu bildiği için, o da kendisine aşıktır. Eserde hemen hemen baştan aşağıya hu mevzu Üzerinde durulmuştur.

Daha fazla bilgi için bakınız.

Nazif HOCA, Rüzbihân Al-Bakli, Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1971, İstanbul

"Elli beş yaşıma geldiğimden bu zamana kadar geçen süre boyunca, Allah'a yemin ederim ki, gayb âleminin perdesini kaldırmadan, benden tek bir gece ve gündüz geçmedi."

Ruzbihan Baqli[1]

***
As Ruzbihan tells us,

"Not a day or night has gone by me, by God, during all the time extending up to now, when I am fifty-five years old, without an unveiling of the hidden World"

بسم الله الرحن الرحيم

المصباح في مكاشفة بعث الأرواح

وبه نستعين

(مقدمة المؤلف)

الحمد لله الذي أخرج أرواح العارفين من كتم العدم، وسيرهم في ميدان القدم، وألبسهم حلل العناية، وتوجهم بتاج الكفاية، ونور لهم مشرق العيان، وفتح لهم خزاين البيان، وأراهم جلال وجهه من روزنة البقا، وأصفاهم بصرف الصفا. وصلى على سيدنا محمد خير الأنبياء، وعلى آله وصحبه الأخيار الأتقياء.

أما بعد فإن بعض إخواني سألني أن أذكر شيئاً من بعث الأرواح، فذكرت قدر ما تهيأ لي، وما فتح الله على قلبي في المكاشفة من نعته وصفته، وما أصبت من ذلك، فهو من هداية الله وإلهامه وإرشاده، وما أخطأت، فهو من حديث النفس، وأنا أستغفر الله تعالى من ذلك، وما أشرت إليه فهو طراز علم الحقيقة وزوايد نوادر المكاشفة.

فأقول، وبالله تعالى أستعين، لما طلع جل جلاله من مشرق القدم وتجلى بعلمه للعدم، فلم ير شيئاً غير نفسه. فتعجب بجماله، و تقاصى صفاته من صفاته، كون أحبابه حتى استمتعوا بوصاله وفرحوا ببقائه، فأراد خلق أرواح أنبيائه وأوليائه كما قال - عز اسمه - «كنت كنزا مخفيا فأحببت أن أعرف» فغرف من بحر الكاف والنون غرفة، فصب في قدر القدرة واستوقد تحته نار المحبة، فتلهبت وألقت زبد الحدوثية فصار صافيا يضىء بنفسه. فأسرجه من نور نوره كما قال - عز اسمه - ولو لم تمسسه نار نور على نور (النور: 35 ) فجعل قرار ذلك الضياء في أنوار الأزلية وصفاء السرمدية.

فرب بربوبيته ومهد لعبوديته، فرمى بين فضاء عظمته، ومطر عليه من بحر كبريائه، فصيره معجونات من أفانين كرامته. ثم خمر بعد ذلك وقت صباح سنائه. ثم خلقه بخلقه، وأنشأه بحسنه كما قال - صلوات الرحمن عليه - «خلق الله تعالى آدم على صورته» ثم نفخ فيه من روحه فقام بإذنه، ونزه الله بتنزيهه فقال ثُمَّ اَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا اٰخَرَۜ فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَحْسَنُ الْخَالِق۪ينَۜ (المؤمنون: 14) فطهره في عين القدس، وألبسه حلل الأنس، وزينه بحلية الولاية، وكحله بكحل الصفاء، وتوجه بتاج النهاية، وأركبه على نجيب الهداية، فأسرى به من بدو الحدثان إلى عين العيان. فأدخله في حجاب قرب القرب، وألطفه بلطائف الحب، وأراه نفسه بنفسه، واستأصله من أصله، ثم أبقاه بعد ذلك الفناء، وكلمه بعزيز خطابه فقال: «من أنا» فقال : «أنت كما أثنيت على نفسك» ثم ذهب به من مقام المشاهدة إلى وطنات المكاشفة، فأبصره صفاته في الملابسة حتى تحقق في المعرفة، واستحكم في المحبة. ثم أخذه بيد الشفقة وأجلسه على فرش الزلفة وسقاه من شراب الألفة بكأس المنة. فأسكره بحقيقة الجمال، وغيبه في حسن الوصال، فهاجت عليه صباء من بطنان البقاء ، وسلبته من زوال الفناء ، فوجد نفسه بين الذات والصفات فخرج من ضيق الرسومات.

ثم مضى من الدنو إلى السمو فكشف عليه حقيقة الحقيقة فأوحى الله إليه.

فقال: «من أنت» فقال : «أنت» فبدا من جبال العظمة سطوات القدوسية فأحاطت به غمرات الألوهية فانتسف من مقام الأحدية فانتشر في هواء الهوية ثم أحياه بحياته، ووزثه من التعظيم تذللا وتواضعا عند كمال كماله، ثم أرسله إلى غربة الأزل، وحيره في أول الأقل. فصار هائما في بيداء الجبروت وتائهاً في أودية الرهبوت وعطشاناً في بحار الرحموت، فساقه بعد ذلك بسوط الغيرة وعظم القوة في قفار السرمدية وفلوات الديمومية.

فلم ير ما طلب ولم يجد ما فقد فجن من الهجران ورن من فقد الوجدان فاستقبله بعد الإياس، وأطلقه من قيد القياس، فقال: «أين تريد» فقال: «عبد المريد» فطيره من قفص الرسوم الربانية إلى بساتين الفردانية، فرأى جمالاً في جمال وجلالا في جلال وضياء في ضياء وكمالاً في كمال، فقال: «يا سيدي طلبتك في شرق البقاء وغرب الفناء، وسرت في الأؤل، ودرت في الآخر فما وجدتك إلا بعد الانقطاع منك إليك قال : «لن تراني إلا في عين المحو وتمكين الصحو» .

ثم نظر جل جلاله إليه بعين الجمع، فصار جوهراً لا يتغير بورود اللطف ومرور العنف، فأداره في فلك العزة ونزل عليه نجوم القدرة من سموات القيومية، فطاش في دايرة الربوبية من سبحات الألوهية فرأى من كائنات القوة طوارقات القدرة، ثم فتح الله عليه أبواب خزاين علوم الغيب، وأخرجه من ظلمات الريب، وأدخله في كتاب علم الإحاطة، وكشف عن لوح محفوظ الصمدية فرأى بياناً في عيان وعياناً في بيان فقرأ في أول سطر المسطور في الرق المنشور من النظم المنثور < عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلٰى غَيْبِه۪ٓ اَحَدًا اِلَّا مَنِ ارْتَضٰى مِنْ رَسُولٍ ٠ (لجن: 26-27) فوجد بحرا من نور تجري من كاف كان، فسأل عن ذلك فقال - عز وجل: «هذه مقامات عين الحياة من شرب منها شربة أفلح من سكرات الممرات. ثم سمع أصوات قطرات الإلهام أنزل من بحر الصفات العظام، التقط جواهر الرموز من تيار الكنوز، ثم سار في الإرادة، ولم ير حد النهاية، وتقلب في جنان العناية التي لا يدخل تحت الرواية. فشرق أنوار من أفق الذات. وأضاءت مرآة الصفات فقال : «ما هذا يا رب» قال: «التفات عين بلا أين» ثم بانت لمعات الأسرار سامعات لحركات الأضمار برزت من صبح لا يزال وطرازات الإجلال، فقال «يا مولائي ما هذه»، فقال «سمع بلا علة وصفة بلا شبهة» .

ثم رأى غلبات قهره وقوة سلطانه. فسأل عن ذلك فقال «ما هاتان الصفتان إلا قدمي ومنها جاز إلي» ثم رأى آلاء في نعماء وأقداراً في إعطاء، فاستخبر عن ذلك فقال : «يداي باسطتان من عطائي لدي» ثم رأى بقاء وحكمة وسير قضائه وقدره فقال «ما هذا يا رب؟» فقال : «هذه إصبعي محكمة في مقدرتي» ثم رأى بقاء في بقاء وملكا في ملك، واستفهم عن ذلك، فقال: «هذا وجهي الكريم»، ثم رأى أمواج بحار الأمر ونوادرات الأمر، فاستعلم عنها، فقال: «هذا إتياني على خلقي وسري في خلقي»، ثم رأى عجايب الكرم في قماطير المنن، وفنون النيل كأمثال السيل، ومائدة السعادة على خوان العناية، فقال: «يا رب ما هذا؟»، فقال: «هذا نزول من نزولي وحلول من حلولي».

فلما استقر في التمكين، وفاز من اضطراب التلوين، نطق لسان سره بحقيقة التمجيد وخصائص التمجيد. فنظر إلى سماء التفريد، ورأى هلال التوحيد، واستنار بنور التحقيق، ونجا من غلبات التعويق. وكان متلاشياً في فناء الفناء وموجوداً في بقاء البقاء، قال: «يا صاحب التقدير ما هذا؟» قال: «هذا مقام التوحيد» ثم نزل من سدرة العزة إلى روضة المعرفة، ولقي زهرة الحكمة، وجلس على زرابي القربة، وسكن في حجر الوصلة، وشق شقائق الاشتياق، وطلب حقائق الاستغراق، ورام زوائد الإدراك، فخاطبه بسر سره فقال: «العجز من درك الأدراك ادراك » ثم مضى من منهاج المطالبة إلى معراج المشاهدة، فطاب بخطاب الحبيب، وطار من جلال المحبوب.

فلما رأى ما رأى صار من حسنه عاشقاً ومن لطفه وامقاً ، ومن قدره صامتاً ، ومن بهاء صفاته ناطقاً، ومن فقده باكياً، ومن وجده ضاحكاً. فسقاه الله من نسيم العشق. وغيبه في وادي الشوق، وجعله غواصاً في بحر العبرات، محكماً في سلاسل الجذبات. فوضعه في منجنيق الفراق، وألقاه في نار الأشواق، فأحرقت نار الفرقة جناح الهمة، فأدركه فيض المحبة فارتعه في رياض المودة، وطيبه بنسيم الألفة وخلصه من درك المحنة، ثم أنزل عليه وبل الحب، وسيره في جنان القرب، فلم بزل مسررراً بنرجس الشفقة سكراناً من شراب الزلفة . ثم ظهر من شامخات الهية رايات الخشية . فسعى في ميادين الدهشة وسقط من صولة الغيرة . فسئم من الطوف وفر من قسورة الخوف، فأتى إليه أمان الرجاء، وخلصه من عظم العناء وادخله في بيت الصفاء ، وآنسه بعروس البقاء .

فناداه منادياً وقال: وومن دخله كان آمنا (آل عمران: 97) ، ثم رأى روضة الأمين تجري فيها أنهار اليقين. فشرب من نهر علم اليقين شربة، فتفكر في الآيات. وشرب من نهر عين اليقين شربة، فتذكر في المكاشفات. وشرب من نهرحق اليقين شربة، فتدبر في المعاينات. ثم دخل في جنة السكينة. وجلس على شط نهر الطمأنينة، فشرب من رائق الإيمان، واطمأن بصفاء التبيان، كما قال - جل وعلا - وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْا۪يمَانِ (النحل: 106) ثم شرب من زلال الآيات، واطمأن في المتشابهات كما قال الخليل - عليه السلام - رَبِّ اَرِن۪ي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتٰىۜ (البقرة: 260)، قال - جل جلاله - اَوَلَمْ تُؤْمِنْۜ قَالَ بَلٰى وَلٰكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْب۪يۜ (البقرة: 260) ثم شرب من سلسبيل الذكر. فاطمأن في حقيقة الذكر كما قال الله تعالى: وألا بذكر آلله تطمين ألقلوب (الرعد: 28)

ثم سكن في كعبة الأنس، واستأنس بحقيقة القدس، وشق شف الحيا واستبشر بحسن اللقا، ثم طاف بحضائر القرب وشم رياحين الحب، فوقاه الله من التبعيد وقاية الوليد، وقال: ووكن أقيب إيه ين حي ألورد (ق: 16). ثم سار في مضيق القبض وسلب عهد العشق من النقض، وتحير بين الوصل والفصل، ودرس عليه مسلك البقا واشتبه عليه طريق الفنا. ثم أدركه عروس الوقت، وأسكره بشراب البسط وكشف عن وجه البقا، وأخرجه من وهم الفنا.

ثم هام في دائرة الهوية، وغرق في مواهب السنية، كلما طلب الخروج من بحر الألوهية أغرقته لطمات القدوسية، فعجز من قوة المنع وقال: «يا غياث المستغيثين ما هذا؟» قال - جل وعلا «هذا مقام الجمع» ثم لزم باب القربة، وناح من الفرقة، ورام الدخول إلى حجرات الجمعية. فحجبه امتناع الصمدية، قال: «يا رب، ما هذه الوحشة» قال: «هذا مقام التفرقة» ثم ظهرت شمس الحقائق، واندهمت لمعات الطوارق، وأحاطت به أنوار العناية، فأخبرته فقال: «هذا مقام الحقيقة» ثم بان هلال الأسرار من وراء الأستار، وأشرفه على جولان الغيب وخلصه من خفقان الريب.

ثم نظر الله تعالى إليه بطرف الكبرياء ، وإذا به في عين الفناء ، ثم أفناه من الفناء. ثم أفنى الفناء من الفناء حتى لا يبقى غيره، كما قال - جل جلاله- كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍۚ وَيَبْقٰى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْاِكْرَامِۚ (الرحمان: 26-27). ثم أبقاه ببقاء البقاء ، وأقامه مقام الصفاء ، وأكرمه بكرامة اللقاء . فلم يزل باقياً ، لا يدخل تحت الفناء كما قال الله تعالى: وونفخ فى ألصور فصعق من فى ألسموت ومن فى الأزض إلا من شآء الله (الزمر: 168). ثم أشرق بنور الذات منوراً بصبح الصفات، ومنظوراً بعين النور، ومسروراً في بيت الحضور، لا مقطوعاً عن الوصول ولا ممنوعاً عن الحصول .

ثم غاب في مهمه الغيبة عن صعقة الغيرة، ملهوفاً في سراب الحيرة من جلال بلا ناحية، مقيداً بحبل الاستسلام، مذبوحاً بسيف الاصطلام، متلاشياً من عظم قدره، متفشياً من سبحات وجهه . ثم سقاه من شراب الوداد، أسكره بحقيقة المراد، سكراً بلا قرار وخمراً بلا خمار. ثم ذهب به من مصرع المحو، وأنزله مكان الصحو، وعلمه تأويل المشكلات، وأراه عجائب المتشابهات. ثم أراه فنون المشاهدات في لباس المكاشفات. فصار متلوناً من حسن حسنه، مستوحشاً من قرب قربه. ثم أمنه من نفسه بنفسه، وأراه وقاية سبقه، وزينه بزينة اليقين، وأجلسه على مسند التمكين ، وأخرجه من اضطراب التلوين .

ثم أقامه على سرادق السلطنة، والتفت إليه بعين العظمة، فاستحيا منه به، وأراد أن لا يكون وجوده عند وجوده لأنه ليس من شرط الاتحاد إثبات الاثنين. فصار بين الحيا والخجلة مطروحاً وبسيف الجلال مجروحاً . ثم أقر عينه بنور المآب، وأسمعه عجائب أصوات الخطاب، وجلله بأردية الكرامة، ووضع على فرقه تاج الولاية، وأجلسه على كرسي المهابة، وفتح له صندوق الكفاية فيه أنوار العناية. فاختلط عليه سكر رؤية البسط حق الاختلاط، وشق نقاب الانبساط، وطلب أفراد الفردانية في لباس الربانية فتغيب صفات الروحانية بحسن الظن في جلال الرحمانية.

ثم أشربه ترياق الصدق بكأس المحو، وأدخله في رياض الإخلاص، وسقاه من عيون الاختصاص. ثم صفاه بصفوة الصفاء، وأتحفه حلة العطا. ثم وفقه بالولاية، وخصه بالعناية، وأعطاه راية الرعاية، وأكرمه بلطائف الكرامات، وأشرفه على حقائق المقامات، حتى صار أميراً بأمره، ومتصرفاً في ملكه بحكمه. كلما أراد شيئا يكون له كما قال تعالى وصفاته بين قول عيسى عليه السلام اَنّ۪ٓي اَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطّ۪ينِ كَهَيْـَٔةِ الطَّيْرِ فَاَنْفُخُ ف۪يهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِاِذْنِ اللّٰهِۚ وَاُبْرِئُ الْاَكْمَهَ وَالْاَبْرَصَ وَاُحْيِ الْمَوْتٰى بِاِذْنِ اللّٰهِۚ وَاُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَۙ ف۪ي بُيُوتِكُمْۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَۚ (آل عمران : 49 ) تعالى.

ثم شرح صدره بنوره، ووضع فيها مرآة فيها عجائب صنعه، حتى رأى ذخاير غيبه بحقيقة عينه، كما قال حبيب الحبيب — صلوات الرحمن عليه - : «اتقوا فراسة المؤمن، فإنه ينظر بنور الله» . ثم ألبسه خلعة الذكر، وأركبه على مركب الفكر، وسيره في ميادين الاعتبار، وألزمه باب الاعتذار، فصار بالذكر مؤنسا، وبالفكر مؤمنا، وبالاعتبار موقنا.

ثم أتاه مصباح الحكمة، وبين له غامضات الحقيقة. فعلم مكنونات علمه ولطائف غيبه. فصار ورق الآيات كما قال - جل ثناؤه -بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ (العنكبرت: 49) فلما عي عن الجولان في الأسرار، وصار ممتحناً بالاختبار، دخل في دار المراقبة وبث من لبث المخاطبة، وخاض في بحر الترصد وطار بأجنحة التودد. فسمع أصوات مزمار الصفات، وترنم من الاشتياق إلى الميقات. فهاج من التفات عين الوجود، وتواجد من وجدان الوجود. فصاح من جلوة المشاهدة، وصفق من المسامحة في المناظرة. فحال من الاختلاط أنوار الذات، وانشد أبياتاً من كشف الصفات. فوجد وجداً من إظهار الجمال، وخرق ثوب العبودية من صدمة الربوبية في كمال الكمال، فرقص من حسن الوصال، وطاب وقته من طيب الجلال، فبكا من بعد بعده في قرب قربه، وضحك من قرب قربه في بعن باده .

 ثم نقل من مورود الحالات إلى منهل المقامات كما قال رب العالمين <وما منآ إلا له مقام معلوم » (الصافات : 164 ) فوجد برد نسيم الرضا، وتمكن في جريان القضا. ثم استمسك بعروة التوكل، وخاض من عظم الجبروت في بحار التذلل. ثم حمل أثقال الصبر، وطار من أنواع النعمة بجناح الشكر. ثم لبس مرقع الفقر وحمل فنون الوقر. ثم نظر إلى قديم إنعامه، واستغنى بحقيقة إكرامه. ثم زهد بتنزهه، واستأنس بتقربه، وتورع بالورع من الاشتغال بغيره. ثم ألبسه الله لباس التقوى، وأمره باحتمال البلوى، ثم أعطاء مصباح التوبة، وأطلعه على خزائن المعرفة. ثم أجلسه الله تعالى في بحر القدس حتى سبح الله تعالى وهلله وحمده وقدسه وعبده ونزهه ألف عام.

 ثم خلق الله تعالى العقل، منوراً مشرقاً، فأرسله إلى خدمته. فلنا رآه سلم عليه وخدمه فقال: «من أنت» فقال: «أنا العقل الذي بي يخاطب، وبي يعطي جزيل الثواب، ويعاقب بالعذاب» فقال الروح: مرحباً وأهلاً بالمكرم الذي اختاره الله تعالى على ما أوجدة من العدم، كما قال - جل وعز - إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى٠ (طه: 128.)

ثم خلق الله الفهم، مدركاً لدقائق الأحوال ومشرفاً على حقائق الأفعال، فأرسله إليه ، وسلم عليه، وقال: « من أنت» قال: «أنا مبين المشكلات ومفسر الغامضات» فقال: «مرحباً بالمرشد، وأهلأ بالرشيد» .

ثم خلق الله الوهم، مدرج الأشكال ومنبت الخيال، فأرسله إليه فلما رآه سلم عليه فقال: «من أنت» قال: «أنا الوهم الذي هو مرآة الأمثال، من نظر في يرى حقيقة العلم والأعمال» فقال : «مرحباً وأهلأ بالوسيلة التي خلق للخليقة» .

ثم خلق الله الضمير، مجرى الحكمة ودزج الفطنة. فأرسله إلى خدمته. فلما لقيه، سلم عليه، قال: «من أنت» قال: «أنا مترصد العلم ومترقب المعلوم». ثم خلق الله الحس جاسوس العقل، وحاحب العلم. فأرسله إلى خدمته. فلما وجده، «قال من أنت» قال : «أنا حارس الفهم والخيال ومحايب الوهم» فقال: «مرحباً بالمتفقه، وأهلأ بالفقيه» .

ثم خلق الله الخيال، لوح السطور، وورق المسطور. فأرسله إلى خدمته. فلما رآه، سلم عليه، فقال: «من أنت» قال: «أنا ضابط المكاشفات، وحافظ المتشابهات» فقال: «مرحباً بنساج المكشلات، وأهلا بدفاتر الآيات».

ثم خلق الله القلب، مشرقاً بكشف الأسرار، مزيناً بحلية الأحرار، محصوفاً بالحيا وموصوفاً بالوفا، مخلوقاً بالسخا، ومجبولاً باللطافة والطرافة، متوجاً بتاج الحلم، محبراً بوشي العلم، ملبساً بلباس العفو، معطوفاً بكرامة العطف مطيباً بالأحوال، مسروراً بالجمال، مكرماً بمكارم الأخلاق، منوراً بنور الأشواق، مخصوصاً بالفكر، ومطهراً بصفا الذكر كما قال - تبارك أسمه - إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَن كَانَ لَهُ قَلْبٌ> (ق: 37). فأرسله إلى الروح، فلما علم بإتيانه، استقبله فقال: «السلام على صفي الله، المصبوغ بصبغة الله». فقال: «من أنت» قال: «أنا مشرب اليقين ومحل الحنين» . فقال : «مرحباً و أهلا بمصباح الصفا، أسرج من نور البها، فأعطى القلب مقام الذكر بالانقطاع، ووهب العقل مقام التدبر بالعطا، وأتحف الفهم مقام الاستنباط، وأتى الضمير مقام الإدراك، ونحل الخيال تدبير خط المكاشفات، واقطع الوهم تصوير العلم أو الحس طلب العلوم» .

فلما تمكن الروح بجند الله، وصار أميراً بأمر الله، فأوحى الله تعالى إليه : «يا روح، سز في ظلمات قهري وولاية بلائي، كما سرت في جنان لطفي ورياض قدسي، لأنه من لم يذق مرارة قهري لم يعلم حقيقة لطفي، والقهر صفة من صفاتي، ومن عرفني باللطف ولم يعرفني بالقهر لم يعرفني حق المعرفة، ومن شرط محبتي الدخول في درك بلائي» وقال: أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ (آل عمران : 142 ) وكما قال أحمد - عليه السلام البلا مؤكل بالأنبياء، ثم بالأولياء، ثم الأمثال، فالأمثال وكما قال عز وجل - في التوراة «يا موسى، من أحبني، ابتليته».

فقال الروح: «إلهي، وسيدي، أين ولاية قهرك؟» فكشف الله تعالى ظلمات بعضها فوق بعض. فرأى هاوية حواليها ينبت ألوان الشهوات، ويتفرق فيها ألوان الهوى كما قال — عليه السلام - : «حفت الجنة بالمكاره وحفت النار بالشهوات» ، ولقي شيخاً سارقاً خادعاً متكئاً على أريكة الكبر ومسند الحسد ، وبين يديه طبق فيه أنواع الخبيثات من الشهوة والغضب والبخل والحقد والبغض والعداوة والشحناء وحب الجاه والمال والمحمدة والفترة والكسل والحمق والنسيان والخيلاء والفخر والشره والبطر واللمز والهمز والجبن والجهل، وما لا يحصى ذكرها من المكاره كما قال الله تعالى: وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ (يوسف: 53) يأكل كما يأكل البقر السمين أكلا واسعاً ذريعاً، كلما نقص منها ازداد منها،

فخاطبه الروح فقال: «من أنت ومن أين أنت» فقال: «أنا من ولاية المخالفة،وأنا فرعون الضلالة» فأخرج الروح من جنب الغيب اليد البيضاء، فانهزم النفس من الروح. فصادفها منكوساً بعون الله تعالى فضربها بسوط الطمأنينة، وقيدها بحبل الملامة، وأدخلها سجن العبودية، فألزمها باب الربوبية.

فلما صادف الروح النفس، رأى بعد ذلك في وادي الغي شيخاً مضلاً مفسداً، عليه حلة الكفر، وعلى رأسه عمامة الشرك، وفي وسطها زنار النفاق، وبيده قفص الحيلة والمكر والخديعة، ويقرأ السحر من لوح القهر، فقال الروح: «من أنت، ومن أين أنت» قال: «أنا مخلوق من نار الغفلة وغواص في بحر اللعنة» كما قال الله تعالى: خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ (الأعراف: 12). فطعنه بحربة التلاوة، وقيده بحبل الاستعاذة، كما قال الله تعالى: <وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (الأعراف: 200)، فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ (النحل: 98 ) فلما وجد الشيطان أسيراً، أسكنه في الحبس، وقرنه بالنفس فدعا الله تعالى فقال : < رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا (النساء : 75) فأخرجه الله تعالى من درك البلاء ، وخلصه من عظم العناء ، ونصره على النفس والشيطان حتى أخرجهما معه، وصيرهما محبوسين في ملازمته، وسلطه عليهما كل وقت.

 فوفقه اله بعد ذلك في مقام الشكر، فحمد اله ألف عام شكراً لأفضاله وإنعامه. ثم خلق الله تعالى العرش من النور الساطع، فنظر إليه بعين التعظيم فاهتز وكاد أن ينتسف فأمسكه بلطفه، وأدخله تحت أمره، وأخرجه من العدم، كما علم في القدم، واستوى فعله مع علمه، كما قال - جل كبرياؤه - الرحن على العرش آستوى (طه: 5) فجعل العرش مجال جولان الروح، ووضع فيه خزائن الفتوح، فأمر الله الروح بطوف العرش ، فاغتسل بماء التقديس ، ولبس احرام التسبيح ، وتلقف من الله تعالى التلبية، وقال: «لبيك اللهم، لبيك» فطاف حول العرش ألف عام، ثم سجد لله تعالى وقال: «إلهي، ما ذكرتك إلا عن الغفلة، وما عبدتك إلا عن فترة»، ثم خلق الله تعالى حضيرة القدس، وزينها بأنوار الأنس، فأرسل الروح إليها. فلما رآها، قام فيها، وقدس الله تعالى ألف عام.

ثم خلق الله تعالى ألف حجاب من نور، وسبع مائة ألف حجاب من المسك الأذفر، وسبع مائة ألف حجاب من كافور، كل حجاب ما بين السموات والأرض، ثم خلق الله الكرسي من النور الخالص، ثم أمر الروح بالدخول في تلك الحجب، فدخل فيها، فرأى الله تعالى بين كل حجاب ملتبساً بلباس شتى من جلال وجمال، وضياء وبهاء ، وما لا يحصى ذكرها، كما شاء كيف يشاء ، كما قال رئيس العاشقين - عليه السلام - : «إن الله تعالى يرى هيئة ذاته كيف شاء» ، فوصل الروح إلى الكرسي، ورأى العرش والكرسي والحجاب مملوءة من الله تعالى، وهو باين منها، فقال: «يا رب، ما هذه النوادر والعجائب؟» فقال - جل جلاله: «هذا مقام المتشابهات في المكاشفات، ومن لم يرني بتلك الصفات، لن يستطيع أن يرى حقيقة الذات، ولم يعلم تأويل هذه إلا أنا ومن أحبه»، كما قال: وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ (آل عمران: 7) فلما رأى الروح ما رأى، جال حول الكرسي، ونزه الله تعالى، وركعه وسجده ألف عام.

 ثم خلق الله اللوح والقلم. فقال: «اكتب أيها القلم ما له وما عليه» فجرى القلم ألف عام. فكتب ما كان وما يكون، فقال الله تعالى: «يا روح، انظر إلى مكنونات علمي، وعزة كلامي»، فنظر الروح إلى اللوح المحفوظ، فرأى حروفها، كل حرف كجبل قاف، كلما ظهر منها شىء خفى فيها شىء، قال : «يا رب، ما هذا الخفا والبدا، وما هذا المكتوبات؟» فقال: يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ (الرعد: 39 ) ثم أجلسه الله تعالى بين العرش و الكرسي في خيمة من النور، حتى استأنس بملكوته، واقتبس شعلة من نور جبروته.

أ٠3 ثم خلق الله حملة العرش، وهم العارفون، والملائكة الكرام البررة، وخلق الله اسرافيل وعزرائيل وميكائيل وجبرائيل - عليهم السلام، فاوحى الله تعالى إليهم وقال: «يا ملائكتي، امشوا إلى خدمة صفي المحبة ورئيس المملكة» كما قال الله تعالى: «اسجدوا لآدم» فقالوا: «وهل في الملكوت خير منا» فتعجبوا، وتحيروا، فلما رأوه آية الله موصوفاً بصفات الله تعالى في بلاد الله طاروا، وطاشوا، وسجدوا من جماله وهيبته. فقال الله تعالى: «ارفعوا رؤوسكم، فرفعوا رؤوسهم، وقاموا بين يديه خجلين متشورين، قالوا بلسان حزين: و قلواً سبحانك لا علم لا إلا ما علنتماً (البقرة: 32) ثم سلموا عليه وخدموه. فقال الروح : «مرحباً وأهلاً بالكرام الذين اختارهم الله بالانقياد، والاستسلام « فاستأنسوا بخدمته واحترموا بحرمته. فقام الروح بين الملائكة بخدمة الله ألف عام في قيام واحد، وركع الف عام في ركوع واحد، وسجد ألف عام في سجود واحد. فتحيروا في شأنه وتعبده، وأقر كلهم بأنه

رئيسهم، وخيرهم كما قال - عليه السلام «المؤمن خير من الملائكة » .

ثم خلق الله سدرة المنتهى من نور شعشعاني، وخلق الله تحتها جنة المأوى، كما قال - جل ثناؤه: وعد يذرة المتنق عِندَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى» (النجم: 14-15) فطار الروح مع الملائكة، وجلس على السدرة، وسبح الله تعالى ألف عام، ثم دخل جنة المأوى، وأكل من ثمارها، وشرب من أنهارها، ورأى قصورها وخيامها، خدم بين يديه حور الجنة، وغلمانها. ثم خلق الله تعالى ثمانية جنة، مملوة من النعيم المقيم، فطار فيها ألف عام، فذكر الله تعالى فقال: «سبوح قدوس رب الملائكة والروح» ثم خلق الله تعالى سبع سموات محل دورانه. فنزل إلى السموات، وعبد الله تعالى ألف عام، ثم خلق الله الشمس والقمر والنجوم لأجل اعتباره، ثم خلق النار لتهدده، ووعيده. ثم خلق الله - تبارك وتعالى - الزمان والأيام، لقضا عبادته وصومه ونسكه .

ثم خلق الله الأرض، والجبال، والبحار، والأنهار، والسحاب، والرياح، والبهائم، والنبات، لتقلبه، وتصرفه وتدبره في خلقه كما قال - عز وجل- إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ (آل عمران: 190). ثم أراد الله خلق جسمه، وهيكله، حتى يحمله، لأن السموات والأرض والعرش والكرسي أبين لقوة المعرفة، وسلطنة التوحيد كما قال - جل جلاله - : إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ (الأحزاب: 72.) فقبض من وجه الأرض قبضة، فخمرها للعبودية، وخلقها لجريان الربوبية، فخلق عينيه للاعتبار، وأذنيه للاستماع، واللسان للخطاب، ويديه للبطش، ورجله للمشي، اختصاصاً واكراماً . ثم ربى الجسد أربعين يوماً بيد الشفقة والرحمة كما قال: فخلقت بيدى (ص: 75) أربعين حتى تم فيه كمال القدرة.

ثم أنزل الله الروح من السماء إلى الأرض، وأمره بالدخول في الجسد، فرآه مصوراً بصورته ومتهيأ بهيئته، لكن رأى موضعاً ضيقاً فخشي منه. فقال الله - جل ثناؤه «ادخل، ولا تخف، إنك من الآمنين» فدخل بأمر الله كما قال الله تعالى: وونفخت فيه من روحى (الحجر: 29) فلما دخل رأى آيات العلوي في المكان السفلي

من العرش، والكرسي، والحجاب، والملائكة، واللوح، والقلم، والجنة، والنار، والسموات، والأرض، والجبال، والقفار، والبحار، كما قال الله تعالى: سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ (فصلت: 53) ثم رأى جلالاً في جلال، وحجاباً في حجاب، وعلواً في سفل، وسفلاً في علو، وقرباً في بعد، وبعداً في قرب، وزماناً في مكان، ومكاناً في زمان فدخل فيها. فطلب الله تعالى في كل منزلة ومرحلة وما وجد فتحير بعد ذلك. فكشف الله حجاب الكبرياء وأراه نفسه. فسجد لله تعالى، وقال: «يا سيدي قد تحيرت فيك، وفي أمرك، ما هذه الولاية؟» فقال: «معدن العناية وحقيقة الكفاية، ومحل القرب والمشاهدة» كما قال - تبارك وتعالى - وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ (ق: 16).

فتمكن بعد ذلك في حضرة الحضرة، وتصور في عالم الصورة. فأسكن الخيال في الدماغ والعقل والفهم والوهم والحسن والضمير في القلب، والقلب في الصدر، وسجن النفس بين جنبيه، وجعل الشيطان متحيراً مجروحاً مكنوساً بين اللحم والدم، كما قال - صلى الله عليه وسلم «إن الشيطان يجري من ابن آدم مجرى الدم فضيقوا مجاريه بالجوع، والعطش»

فلما أضأت الصورة بضوء جمال الروح، تحرك، وقام بأمر الله، ونظر إلى ملكوت السموات والأرض، ونظر بعد ذلك إلى نفسه. فعلم، وعرف أنه مخلوق، وله خالق. فنزه الله تعالى، وقدسه وقال: فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ (المؤمنون: 14)، وسجد لله - تبارك و تعالى - شكراً وحمداً لإكرامه وإفضاله، وخلقه، وخلقه. فبكت ملائكة السماء من اشتياقه، وسألوا الله أن يرفعه. فرفعه الله إلى السماء ، وادخله جنته، وأجلسه على سرير الملك، وأسجد له ملائكة السماء ، حتى مضى من الزمان ما شاء الله تعالى. ثم اختبره بالمعصية، حتى يتوب عليه بالمغفرة، ويريه مقام التوبة، كما قال الله تعالى: وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى (طه : 121)<ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى (طه -122) فقال الله - تبارك وتعالى «أيها الممتحن أخرج من جنتي واهبط دار محنتي» فأنزله الله من السماء إلى الأرض وحيره، وأوحشه، ومنعه عن الوصول إليه، وتضرع وبكى مائتي سنة من فراقه وهجرانه. ثم تاب عليه بفضله وغفرانه، وأراه مقام الأنابة، وألهمه حسن العذر والتلاوة: «الذي رآني رآه في أول البداية»، كما قال جل جلاله: فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (البقرة: 37) ثم حبسه في دار الامتحان، حتى جرى عليه مكث الزمان، ونقله في كل يوم سبعين مرة من مقام إلى مقام، كما قال حبيب الرحمن - صلى الله عليه وسلم : «إني لاستغفر اللهفيكل وم سبعين مرة» حتى وجد في الغربة ما رأى في القربة، واستوى بداية الروح في أول الفطرة مع نهايته في الصورة.

فلما تمت أفعاله، وكملت أحواله، جاء وقت الرجوع إلى منزله ومقره، وناداه اله تعالى فقال: <يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً (الفجر: 27-28) فوصل الروح إلى جنان المشاهدة، ورفع الله صورته إلى فردوس المكاشفة، وطهرها بصرف الصفا، وألبسها قبا البقا، واختلط الروح بالصورة، والصورة بالروح، حتى صار كمصباح صافي زجاجه الزجاجة صافية. فدخل في أبديته، كما خرج من أزليته، منه بدا وإليه يعود.

قد وصفنا سير الروح في مقامات المكاشفين، والعارفين، والموحدين، والمحبين، وما فتح الله لي من أصول مذهبهم، ومقصدهم، وحالاتهم، وكشفهم، وأسرارهم، وعلومهم، ومعرفتهم، بالحقائق والدقائق، ومعراجهم، ومناجاتهم، وما لا نهاية له الذي أخفى الله تعالى على قلوب الخلاثق من بدو خلقه إلى منتهى سيره في ملكوت رب العالمين، وما ذكرنا من أي شيء حرمه وجوهره، وإن الله تعالى أبهم علم ذلك، وقال - جل جلاله - : وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً (الإسرء: 85) أي من علم ربي، وقال عبد الله بن بريدة: «لم يبلغ الانس والجن والملائكة والشياطين علم الروح الذي يعيش به الإنسان غير الله تعالى» .

* واختلف العلماء في ماهية الروح.

فقال قوم: «إن الروح هو الدم، ألا ترى أن من نزف دمه مات؟».

وزعمت طائفة: «أن الروح هو استنشاق الهواء».

وقال قوم: «الروح نور من نور الله تعالى»، وتوهموا أنه من نور ذاته.

وقال قوم: «حياة من حياة الله».

وقال قوم: «الأرواح مخلوقة وروح القدس من ذات الله تعالى».

وقوم قالوا: «الأرواح العامة مخلوقة، وأرواح الخواص ليست بمخلوقة».

وقال قوم: «الأرواح قديمة لأنها لا تموت، ولا تعذب، ولا تبلى».

وقال قوم: «الأرواح تناسخ من جسم إلى جسم».

وقوم قالوا: «إن الروح خلق من نور».

وقال قوم: «الروح روحان، روح لاهوتية وروح ناسوتية».

وقال عامة المعتزلة والنجارية : «الروح عرض»

وهؤلاء كلهم قد غلطوا فيما ذهبوا إليه، ولم يوافق أكثرهم فيما ذهبوا إليه إلا الأنصاري، لأنهم تفكروا في كيفيته ما رفعه الله عنه من الكيفية ونزهه عن احاطة العلم به، أو أن يصفه أحد إلا بما وصف الله تعالى به، وقال تعالى: وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً» (ألإسراء: 85)

والذي عليه أهل الحق والإصابة، أن الأرواح كلها مخلوقة، وهي أمر من أمر الله، ليس بينها وبين الله سبب ولا نسبة غير أنها في ملكه وطوعه، وفي قبضته غير متناسخة، ولا يخرج عن جسم ويدخل في غيره.

أما مذهب الحكماء في ذلك قالوا: «إن الله تعالى خلق الأرواح من ستة أشياء، من جوهر النور، والطيب، والبقاء، والحياة، والعلم، والعلو، ألا ترى أنه ما دام في الجسد، كان الجسد نورانيا، تبصر العينان، وتسمع الأذنان، ويكون طيبا، وإذا خرج نتن الجسد. ويكون باقيا، فإذا زايله الروح، صار فانيا، ويكون حيا، وبخروجه يصير ميتاً، ويكون عالماً ، فإذا خرج منه الروح، لم يعلم شيئا، ويكون الجسد علوياً لطيفاً، ما دام فيه الروح، فإذا خرج صار سفلياً كثيفاً» وقال ابن الريوندي «الروح جسم لطيف، أسكن البدن» والاختيار في هذا القول أنه جسم لطيف، يدل عليه قوله تعالى في صفة الشهداء : < بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ»( آل عمران: 169-170) والارتزاق والفرح من صفات الأجسام والمراد بهذا أرواحهم لأن أجسامهم بليت في التراب. وكذلك ما روى : «إن أرواح الشهداء تعلق بشجر الجنة وتأوي إلى قناديل معلقة تحت العرش» وهذا الفعل لا يأتي من العرض. وروى عن ابن عباس - رضي الله عنهما - أنه قال: «الروح إذا خرج من الإنسان مات الجسد وصار الروح صورة أخرى».

أما الذي أشار إليه لسان أهل الحقائق في وصف الروح ما قال أبو بكر بن سعدان: «خلقت الروح من النور واسكنت ظلم الهياكل، فإذا قوى الروح جانس العقل، وتواترت الأنوار وأزالت عن الهياكل ظلمها، فصارت الهياكل روحانية بأنوار الروح والعقل. فانقادت ولزمت طريقتها ورجعت الأرواح إلى معدنها من الغيب تطالع مجاري الأقدار، وهي تطلع المجاري من الأقدار»، وهذه ترضى بموارد القضاء والقدر، وهذه من لطائف الأحوال.

وقال بعضهم: «خلق الأرواح من الأفراح، وهي تعلوا أبدا إلى محل الفرح». قال الشيخ أبو نصر السراج - رحمة الله عليه «خلق الله تعالى روح آدم - عليه السلام - من الملكوت وجسمه من التراب» . وقال الواسطي - رحمة الله عليه - : «تقادحت النعتان الجلال والجمال، فظهرت من بينهما الأرواح»، وقال أيضاً: «أنا ابن الأزل والأبد لأن أكون ابن الأزل والأبد أولى من أن أكون ابن الماء والطين» . وقال أيضاً: «خلق الله تعالى الأرواح بين جلاله وجماله، فلولا أن الله تعالى سترها بالماء والطين لسجد لها كلما ظهر في الكونين» . وقال الشبلي - رحمة الله تعالى عليه «بالله قامت الأرواح والأجساد والخطرات لا بذواتها». وقال الواسطي - رحمة الله عليه «الروح روحان، روح به حياة الخلق وروح به ضياء الخلق وهو الروح الذي قال الله - عز وجل وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا، (الشورى: 52) وقال أبو عبد الله النياحي : «إن العارف إذا وصل فكان فيه روحان روح لا يجري عليه التغير والتلوين .

        أما الذي أريت - والله أعلم - أن الروح سر مخفي عند الله تعالى، لا يطلع عليه أحد من خلقه إلا من أراد الله تعالى أن ينكشف له في المكاشفة من العارفين الربانيين، إنهم يرونه في صورة روحانية، ولكنهم لا يعلمون حقيقة خلقته. والدليل على أنه بذلك الصفة حديث النبي - صلى الله عليه وسلم - في المعراج قال : «رأيت آدم في السماء الدنيا، ورأيت عيسى ويحيى في السماء الثانية، ورأيت يوسف في السماء الثالثة، وإدريس في السماء الرابعة، وهرون في السماء الخامسة، ورأيت موسى في السماء ألادمة، ورأيت إبراهيم في السماء السابعة» ، ولا يختلف إنهم ماتوا في الدنيا إلا عيسى، وأجسامهم قد بقيت في التراب وأرواحهم قد صعدت إلى ملكوت السماء .

ودليل آخر أن الروح صورة لطيفة إشارة النبي - صلى الله عليه وسلم - في بدو الأرواح: «الأرواح جنود مجندة، فما تعارف منها ائتلف وما تناكر منها اختلف»( ، والتآلف والانكار لا يظهران إلا عن صورة. وهكذا من رأى النبي - عليه السلام - في المنام فقد رأى روح النبي - صلى الله عليه وسلم - لأن الخيال والتمثيل يدخلان في رؤية الصورة ولا يدخلان في رؤية الروح كما قال - صلى الله عليه وسلم «من رآني فقد رآني حقاً فان الشيطان لا يتمثل بي» . وهذه إشارة لطيفة لأهل الحقائق وبراهين واضحة لأهل الدقائق.

مسألة - سأل سائل ما الدليل على أن الروح خلقت قبل العرش والكرسي والملك والملائكة؟ الجواب - وبالله التوفيق - : إن الموجودات والمخلوقات كلها أجسام وأعراض. ولا يختلف أن الله تعالى خلق الارواح قبل الأجسام. وصحة ذلك قول النبي - عليه السلام «خلق الله الأرواح قبل الأجساد بألفي عام»(  وروي في الأخبار أن أول ما خلق الله تعالى نور محمد - صلى الله عليه وسلم. وذلك إشارة إلى تقدم روحه - عليه السلام - على الموجودات .

٤ واعلم - وفقك الله لطريق الرشد - أن الله - تبارك وتعالى - خلق جوهر أرواح الإنسان بالتفاوت كتفاوتهم في الأجسام، فبعضهم كثيف غليظ، وبعضهم لين لطيف وبعضهم أسود، وبعضهم أحمر، وبعضهم أبيض، وكتفاوتهم في الأخلاق، فبعضهم رقيق رفيق سخي قريب، بعضهم فظ غليظ بخيل لئيم، وكتفاوتهم في الحس والقبيح، وكتفاوتهم في الأصوات الطيبات والمنكرات. فبعضهم جعل من أنوار الملكوت وهي أرواح الأنبياء والعارفين والأولياء والمقربين، وأدخلهم في حجال جلاله، وتجلى لهم بنور جماله، وألبسهم لباس صفاته. كما قال الشيخ أبو نصر السراج - رحمه الله عليه - : «خلق الله - عز وجل - روح آدم - عليه السلام - من نور الملكوت» ولذلك اشتاق إلى جلاله وجماله ووصاله، وخلق أرواح المؤمنين روحانية جنانية، ولذلك اشتقوا إلى الجنة، وجعل أرواح الغافلين هوائية فلذلك مالوا إلى الدنيا، وفيه غلظ عظيم من توهم أن روحه كروح محمد - عليه السلام، لأن روح النبي - عليه السلام - خلق جلالية قدسية، وما سواه من أرواح النبيين والصديقين صافية ملكوتية، لأنه أقرب الخلق إلى الله - تبارك وتعالى. وبقدر قربه إلى الله - سبحانه وتعالى - خص جوهر روحه بجميع المخلوقات، فكذلك أرواح العارفين والصديقين على العامة.

*       وأيضاً كما أن الأرواح بالتفاوت، وطينة أجسامهم بالتفاوت، فبعضهم أحسن من بعض، كما روى في أخبار داود - عليه السلام - أن الله تعالى قال: «يا داود، إني خلقت طينة أحبائي من طينة إبراهيم خليلي وموسى نجيي ومحمد صفيي، وإني خلقت روح المشتاقين من نوري ورقمتها ونعمتها بجلالي». وينبغي أن تعلم أن من خصه الله تعالى بالمعرفة والمحبة القربة والمخاطبة والمشاهدة فقد خلق روحه من جمال وجلال وضياء لأنه خلقهم لنفسه كما قال لموسى - عليه السلام - : < وَاصْطَنَعْتُكَ لِنَفْسِي» (طه : 41 ). ويجب أن من اصطفاه الله لنفسه أن يكون أحسن من كل شيء لأن الله تعالى لطيف، ولا يدرك وصاله إلا لطيف كما قال - عليه السلام - : «إن الله جميل ويحب الجمال«(!) .

*       واعلم يا أخي - رزقك الله نور اليقين - أن للروح والقلب والعقل مشاهدات. فمشاهدة العقل كشف صفات القدرة من استتار الآيات كما قال الواسطي: «أضحكت الأشياء حتى العارفين بأفواه القدرة» ومشاهدة القلب إدراك نور اليقين كما قال بعضهم : «مشاهدة القلب اليقين» . ومشاهدة الروح مشاهدة العيان كما وعد الله تعالى في الجنان، وأيضاً كما قال الشبلي - رحمة الله عليه «للعارفين مشاهدة الدنيا أكشف من مشاهدة الآخرة» وأكثر الخلق محجوبون من ذلك المقام حتى العباد والزهاد والعلماء الكبار ويقولون: «لا يجوز رؤية الله فى الدنيا»، واحتجوا بقوله تعالى: لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ (الأنعام: 103)، وقد غلطوا في ذلك لأن الله تعالى ذكر أبصار الظاهر، وقد وافقنا في ذلك وما قلنا هي بأبصار الباطن ليس بأبصار الظاهر مع أن الله تعالى أراد بذلك ادراك الإحاطة، وليس في الدنيا والآخرة ادراكه وإحاطته فإنه تعالى أجل وأعز من أن يدركه أو يحيط به أحد من خلقه، مع أن للعارفين مقاماً أكبر من ذلك المقام، فيرى العارف بذلك النور صفات الله تعالى في جميع الأشياء كما قال بعضهم : «ما نظرت شيئاً إلا ورأيت الله قبل ذلك الشيء» وذلك إشارة عظيمة للعارفين في الرؤية، وهو غاية القصوى من مقام المكاشفين. ولا شك أن ذلك القوم لا يبلغون هذا المقام لأن لهم قلوب مشغولة بالدنيا وأبصارهم خاشعة زائغة عن العقبى، ومن كان بهذه الصفة فقد حرم الله عليه الوصول إلى ذلك المقام. وأكثر الشطاحين تاهوا وتحيروا في هذا البحر، منهم أبو يزيد البسطامي وذو النون المصري ويوسف بن الحسين الرازي والشبلي وأبو الحسين النوري والجنيد ومحمد الجريري وسمنون والحسين بن منصور ويحيى بن معاذ الرازي وأبو مزاحم الشيرازي وأبو عبد الله محمد بن خفيف حجة الله على خلقه وهشام بن عبدان وأبو بكر الطمستاني وجعفر الجذا وأبو الحسين بن هند القرشي وأمثالهم من المشايخ - رضي الله عنهم أجمعين. وقد انصرف من سواهم من ذلك البحر ولطماته لأن الفضل بيد الله يؤتيه من يشاء ، والله ذو الفضل العظيم.

* وقال بعض المتصنعين المتأخرين إن الله تعالى يرى في الآخرة بالقلوب لا بالعيون لأن عين الظاهر لا يطيق رؤية الله تعالى لضعف نوره، والعين لا ترى شيئاً إلا في المكان والله تعالى منزه عن المكان، وهذا مذهب المعتزلة. وقد غلطوا في ذلك لأن المؤمن الولي الصادق وإن كثر ذنوبه يرى الله تعالى في الآخرة عياناً بعين الظاهر بدليل قوله تعالى - جل جلاله - . <وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ» (القيامة: 22-23). وقد خص الله تعالى ذكر الرؤية بالوجوه لا بالصدور، والعين من جملة الوجه، ومستحيل أن يقال الصدر من جملة الوجه، وليس القلب مخصوصاً بالنظر لأن وجود المؤمن في الجنة كله نظر لأن الروح والجسد يكونان هناك شيئاً واحداً كالشمس وحرارتها وبجميع الأعضاء يرى الله تعالى، وكما يجوز أن القلب يرى الله تعالى بلا مكان، فأيضاً يجوز أن العين يرى الله تعالى بلا مكان لأن العين والقلب مخلوقان ليس لأحدهما على الآخر فرق بالخلقية، ومقصودهم في إضافة الرؤية إلى القلب نفى الرؤية لأنهم يقولون أن رؤية القلب زوائد يقينية، وعلمه بالله لا رؤية حقيقية وهو خطأ عظيم وقياس فاسد، أعاذنا الله وإياكم من مذهبهم .

*       وقال بعضهم إن الملائكة خير من النبيين والصديقين. وقد غلطوا في ذلك لأن الله تعالى أضاف روح آدم - عليه السلام - إلى نفسه، وقال: <وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي» (الحجر: 29) ؛ وأيضاً أضاف تصور خلقه إلى نفسه، وقال: وخلقت يدى (ص: 75) واصطفاه الله على الملائكة بنيابته، وقال: «إني جاعل في الأرض خليفة»، وأمرهم بالسجود له، وهذا كله تخصيص وتفضيل على الملائكة. وإن الله تعالى خلق الملائكة روحانية وخلق أرواح النبيين والعارفين جلالية وقدسية. وهذا أيضاً تخصيص عظيم كما قال - جل جلاله - : ولقذ كرمنا بنى آدم» (الإسراء 70) .

« وقال بعض المتكلفين المتكلمين. «الروح ليس بداخل في الصورة ولا بخارج عنها» ، وهذا سهو عظيم لأن الله تعالى قال: وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي » (الحجر: 29)، فإشارة هذه الآية إلى ادخال الروح في الصورة وقولهم: «ليس بداخل ولا بخارج» من قلة فهمهم بهذه المسألة وتوهموا أن الصورة موضع ضيق لا يسع الروح، وهذا غاية الخيال وتصوير المحال لأن صورة الإنسان العالم السفلاني، وفيها قلب أوسع السموات والأرض والعرش والكرسي، وفيه الروح، وهو آية الله تعالى كما قال: سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ » (فصلت: 53).

*       وقد اختلف الحكماء في مسكن العقل. إنه مثل الحواس الخمس التي يدرك بها الإنسان الأشياء من الرائحة والطعم والشخص والصوت وجميع ذلك كله في الرأس. فعلمنا أن العقل في الدماغ، واستدل أهل المعرفة بذلك في قوله تعالى أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا (الحج: 46)، فلما أوضح الله لهم بأن لهم قلوب يعقلون بها علمنا أن العقل في القلب، والأصل قول أهل المعرفة بأن الله تعالى خلق الروح لأجل المشاهدة والمخاطبة وخلق العقل لأجل المعاملة والمطالبة. والروح ملك البدن والعقل وزيره، وهما من سكان القلب لأن القلب ولاية التجلي والمشاهدة والمكاشفة والخطاب والإلهام. وعجائب القلب مثل الأخلاق والأسرار ومكنونات العلوم والحكم. والروح مشغول بالحقيقة والعقل مشغول بالشريعة. وهما لا يفارق أحدهما الآخر في الدنيا والآخرة لأن الروح طالب المشاهدة والعقل طالب الجنة، وينال العقل النعيم المقيم بالمعاملة وينال الروح مشاهدة الله - تبارك وتعالى - بالمراقبة والبيان فيما وعد الله لهما أبد الأبد، وكما قال علي بن سهل: «العقل مع الروح يدعوان إلى الآخرة ومخالفة الهوى والشهوات فلذلك سميا روحين» .

* وقال بعض العلماء : «إن الروح يذوق الموت كما يذوق الجسد» ، واحتجوا بقوله تعالى كُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ ( آل عمران: 185). وقد أخطأوا فيما توهموا لأن الروح أمر رباني قدسي جناني ملكوتي خلق من حياة أبدية سرمدية، رباه الله في ظل جلاله وضوء بهائه وعكس صفاته، لا يدخل تحت سكرات الموت ولا يجد الموت إليه سبيلاً، كما قال الله تعالى: بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ ( آل عمران: 169-170) مع أن أرواح العارفين أظهر وأشرف عند الله تعالى من أرواح الشهداء لأن «نفسا واحدا من العارفين خير من ألف شهيد»، وما ذكره الله تعالى (من) أن النفس تذوق الموت فهي النفس الحيوانية البشرية المركبة من الطبايع الأربعة، فإذا أراد الله تعالى خروج الروح فإنه يناديه ويقول: يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً (الفجر: 27-28) ومن خص بالرجوع إلى حضرة القديمية الباقية فكيف يموت؟ وبعد خروج الروح منها تضطرب الطبائع وتنهدم الأجسام. فذلك قوله كُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ (أل عمران: 185) يعني التي خلق من تراب ثم من نطفة ثم من علقة ثم من مضغة، والأرواح الروحاني السماوي قد صح في تفسير قوله تعالى: وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ (الزمر: 68) إن الاستثناء يقع على الجنة وما فيها والنار والعرش والكرسي والملائكة والأرواح، وإذا كان ما دون الأرواح لا يفنى. فالأرواح أولى بالبقاء لأن الله تعالى خلق الأرواح من النور الساطع، ولولا إنه سترها بخليقة الإنسان لغاب الكون في نوره كما يغيب النجوم في ضوء الشمس.

ولله عباد خضهم بالشوق والمحبة والمشاهدة ويتجلى لهم في كل يوم ألف ألف مرة تكاد أرواحهم في كل مرة تذوب من سبحات وجهه واشتياق وصاله، وكما ينظر إلى قلوبهم يحرق أبدانهم من حدة النظر إليهم. فإذا كان كذلك صارت صافية من كثافة الإنسانية ودنس الطبيعة. فإذا كان وقت التحويل صار الروح والجسد متجانساً ، فتجذب الروح الجسد إلى جنات النعيم المقيم ويسلبه من عنا الموت ، فيبقى مع الروح أبد الآبدين، فلا يفنى ويطير بجناح المعاملة مع الروح في عالم الملكوت كما قال الله تعالى في معراج سيدنا محمد - صلى الله عليه وسلم - : سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى ( الإسرام : 1) وفي شأن عيسى - عليه السلام -< إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ > ( آل عمران: 55)، وفي حال إدريس - عليه السلام - وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا  (مريم: 57 ) وقال - صلوات الرحمن عليه : «نحن معاشر الأنبياء أجسادنا روح» ، وقد حكى عن الشيخ أبي عبد الله محمد بن خفيف - رحمه الله عليه - أن شاباً من الأكراد قد طار في الهوى حتى غاب عن أبصار قومه وما وجدوا من الأبدال له رجوع. وأيضاً لله تعالى عباد يطيرون في الهوى من الأبدال والأبرار والمقربين والسياحين والمختارين، ومنهم القطب والخضر - عليهما السلام - رزقنا الله وإياكم مقام العارفين المقربين.

اختلفت الأقاويل في الذي يخاطبه الله تعالى في الإنسان. قال بعضهم: «هي النفس»، واحتجوا بقوله تاش< وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا (الشمس: 7-8) ، وأيضاً بقوله تعالى إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ  (يوسف: 53) وقال بعضهم: «هو العقل»، واحتجوا بقوله تعالى: وإن في ذلك لآية لقوم يعقلون > (النحل: 67)، وأيضاً بقول النبي - صلى الله عليه وسلم - «أول ما خلق الله تعالى العقل» الحديث. وقال بعضهم : «هو القلب» ، واحتجوا بقوله تعالى: < إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً (لإسراء: 36 )، وبقوله: فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ (البقرة: 97 )، وبقوله: مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى (النجم: 11). وقال بعضهم: «هي الروح»، واحتجوا بقوله تعالى: بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (آل عمران: 169)، وبخبر النبي - صلى الله عليه وسلم - : » إن الأرواح في أجواف طير خضر » الخبر.

وقال بعضهم: «إن النفس والقلب والروح واحد»، وقد غلطوا في ذلك إلا من قال الأصل هو الروح. أما من قال: «النفس هي المخاطبة» فقد وهم لأن النفس التي ذكرها الله تعالى في هذه المواضع هي الصورة، ألا ترى إلى قوله : وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا» (الشمس: 7 )، وهذا إشارة إلى تسوية الصورة. فإن سأل سائل ما معنى قوله: فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا (الشمس: 8)

 فالجواب - وبالله التوفيق - إنه بين طريق الخير والشر الذي سكن فيها وهو الروح لأن الصورة كسوة الروح، فإذا خرج منها صار الجسد متلاشيا ولا خطاب مع الصورة إلا و فيها روح،

وأما الذي ذكره الله تعالى: إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ» (يوسف: 53) هي الميل إلى الشهوة والهوى في صورة الإنسان لامتحان الروح، وخصوص مختلفة وهي كالأخلاق المذمومة مثل البغض والجهل والبخل والحسد، وهي ظلمات خلقها الله تعالى،

أما التي خصصها الله بالقسم والنداء وبالرجوع كما قال : وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ» (القيامة:  2)، و: يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (الفجر: 27) هو الروح الملكوتية لأن الطمأنينة واللوامية صفتان محمودتان من صفات الروح لأن النفس خلق من نار والروح خلق من نور، والنار يرجع إلى النور والنور يرجع إلى الله - عز وجل - كما قال النبي - صلى الله عليه وسلم «كل شيء يرجع إلى أصله»، وقال - جل جلاله ورنفخت فيه من روحي» (الحجر: 29)، وقال حسين بن منصور (الحلاج) - قدس الله روحه العزيز «في الإنسان كثيف ولطيف، فالأوامر على الكثيف والخطاب مع للطيف»( .

أما من قال العقل هو المخاطب فقد وهم لأن الله تعالى خلق العقل نوراً لضياء القلب وبيان العلم وتكليف العمل لا لمعنى آخر، والعقل سراج من الله تعالى لظلم الهياكل، ولولا العقل لبطلت الأقوال ولفسدت الأحوال.

أما من قال القلب هو المخاطب، ودليله قوله تعالى :وفإن نزله على قلبك (البقرة: 97) و: مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى٠ (النجم: 11) و: كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً (الإسراء: 36) وأمثال ذلك فقد غلط لأن القلب محل الروح ومسكنه، فإذا خطر على القلب شيء من غير ذكر الله فالمسئول هو الروح كما قال الله - عز وجل وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ (يوسف: 82) أي أهل القرية، والوحي ينزل على القلب لأن القلب بيت الروح، ومخاطب الوحي هو الروح، والقلب مرآة الحق للروح، فإذا بدا فيه شيء من الغيب فهو بمنزلة الرؤية. ولكن القلب هو منظور الروح والروح هو الناظر، ومعنى الذي قاله تعالى : مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى (النجم: 11)، يعني ما كذب القلب ما رأى الروح، يعني وافق ما ظهر في القلب من الرؤية. وجملة ذلك إن القلب هو مدينة الروح والروح ساكنها، والروح مخاطب الله فيها كما قال الحسين بن منصور (الحلاج): «في الإنسان كثيف ولطيف» إلى آخره. وقال بعضهم: «الخلق محجبون عن الله والروح مخاطب ومخاطب» .

أما بعد فإن القلب عند العارفين مشرق التجلي والروح سيار في فلك التدلي، والقلب روزنة الملكوت والروح مصباح الجبروت، والقلب صدف الصفات والروح غواص بحر الذات، والقلب روضة الإلهام والروح راية الإكرام، والقلب معدن الأخلاق والروح أثر الأخلاق، والقلب قفص العشق والروح عندليب الشوق، والقلب بستان المحبة والروح صفي المملكة، والقلب منهاج المكاشفة والروح ملازم معراج المشاهدة، والقلب عين الحكمة والروح مصبوغ بصبغ المعرفة، والقلب مرآة الفراسة والروح منور بنور العناية، والقلب بيت الحنين والروح سكران اليقين، والقلب مدارج التوبة والروح مسافر الإنابة، والقلب ميزان الخلق والروح ريحان الحق.

وأما العقل والنفس عند العارفين، فالعقل مفسر الأسرار والنفس حامل الأوزار، والعقل إرشاد الحق والنفس أعداء الخلق، والعقل زاجر الوسواس والنفس بيت الافلاس، والعقل قاريء الإلهام والنفس مرتب الأحلام، والعقل مقدم الأعلام والنفس مترقب الأثام، والعقل مانع الغضب والنفس خازن الطرب، والعقل مراقب اللطف والنفس ملازم العلف، والعقل مقياس الأقوال والنفس مفسد الأفعال، والعقل متفكر الآيات والنفس مقيم الآفات، والعقل صباغ الحكمة والنفس غواص بحر المحنة، والعقل مملوء من الإدراك والنفس مخلوق من الإشراك.

** واعلم أن للروح والقلب والعقل والنفس أخلاقاً،

فأما أخلاق الروح، فالسير في الأسرار والغوص في الأقدار، ومن خلقه الطهارة والرعاية، ومن خلقه السكر والصحو، ومن خلقه القبض والبسط، ومن خلقه الخوف والرجاء، ومن خلقه السيران في الأزل، والطيران في الأبد، ومن خلقه التفرد والتجرد، ومن خلقه الصبر في الهجران والسير في الأحزان، ومن خلقه طلب المشاهدة والقربة للمحاضرة، ومن خلقه حفظ الأوقات وإخفاء المناجات، ومن خلقه الرضاء في الإرادة والنظر إلى سبق عناية المناجات، ومن خلقه الضحك في الانبساط والبكاء في المعاتبات، ومن خلقه الطرب في السماع والدخول في الصفاء، ومن خلقه النظر إلى وجوه الحسان والمؤانسة في الورد والريحان كما قال ذو النون المصري - رحمة الله عليه - : «من استأنس بالله استأنس بكل شيء مليح ووضيح وبكل صوت طيب ورائحة طيبة»، ومن خلقه الاحتراق والاشتياق، ومن خلقه استنشاق الطيب والاشتياق إلى وجه الحبيب، ومن خلقه الحنين والأنين والصعقة والشهقة، ومن خلقه الاضطراب في الوجد والفناء في الموجود، ومن خلقه حب الخلوة وطلب الوصلة، ومن خلقه المشاهدة والمكاشفة، ومن خلقه الترقي في المعراج والصعود في المنهاج، ومن خلقه الفرح في البقاء والدخول تحت الفناء، ومن خلقه الترنم والترقص، ومن خلقه التبري من الناسوت والوحدة مع اللاهوت، ذكرت بعض أخلاق الروح للمسترشدين من أهل الحقائق والمقتبسين من علوم الدقائق.

وأما أخلاق القلب، فمن خلقه التوبة والإنابة والورع والخشية والرقة والوجل والصفاء والوفاء والصبر والقناعة والذكر والفكر والمراقبة والترصد والتواجد والحزن والصدق والإخلاص والحياء والسخاء والعلم والحلم والأمانة والديانة والسماحة والشجاعة والزهد والفقر والاستسلام والانقياد والندامة والنياحة والشفقة والرحمة، وما لا يحصى فضائلها.

أما أخلاق العقل، فمن خلقه التدبر والتفكر والعلم والبيان والإشارة والكفاية والرفق والتؤدة والنظر والاعتبار والإرشاد والانبساط والفهم والإدراك والكياسة وابالة والجوع والعطش وترك الدنيا وما فيها، وجميع الأفعال المحمودة من أخلاق العقل، وما أشرت إليه كفاية لمن له فهم.

أما النفس، فإنها لا تعرف بذاتها كما أن الروح لا تعرف بذاتها حقيقة، لأن الروح أثر لطف الله تعالى والنفس أثر قهره، والقهر واللطف صفاتان من صفات الله تعالى، وصفاته وذاته واحد، كما أن العلم بحقيقته وكنهه محال، فالمعرفة بكيفية الروح والنفس محال لأن عليهما كسوتين من كسوة الله تعالى وهما القهر واللطف، ولا يطلع على حقيقة صفاته أحد من خلقه، لكن بظهور أفعالها يستدل عليها. فإن سأل سائل عن معنى قوله - عليه السلام - : «من عرف نفسه فقد عرف ربه» وذلك إشارة إلى كون معرفتها، فنقول أراد النبي - صلى الله عليه وسلم - نفي معرفتها، وذلك إعلام منه للخلق في عجز معرفة الله - سبحانه، أي كما إنكم لم تعرفوا حقيقة المخلوق، فكيف تعرفون حقيقة الخالق، ومصداق ذلك قوله - عز وجل -ورما قدرواً أله حق قدره (الأنعام: 91) كما قال النبي - صلى الله عليه وسلم «لا أحصى ثناء عليك، أنت كما أثنيت على نفسك» ، وسئل عن خطيب العارفين وطبيب المشتاقين شمم الزمان وحجة الرحمن الشيخ الكبير أبي عبد الله بن خفيف - قدس الله روحه - عن النفس ما هي، فقال : «إنها لا تعرف بذاتها» ولكن بظهور أفعالها يستدل عليها، وإن من صفاتها الخلاف للحق، وإنها مائلة إلى الشهوات، ويثقل عليها العبادات وتسترح إلى البطالات، وقال الواسطي - قدس الله روحه - : «النفس ظلمة وسرها سراجها ومن لم يكن له سر فهو في الظلمة أبدا» وكما أن الروح له أخلاق محمودة، فالنفس لها أخلاق مذمومة، وسنبينها للمريدين إن شاء الله تعالى.

* فمن عيوبها : حب صحبة العوام البطالين وأهل السوق الغافلين والمحدثين الجاهلين، ومداواتها: صحبة العلماء الخاشعين وعباد الله الصالحين.

ومن عيوبها: صحبة التجارة وأهل الديون وإمامة الأتراك والمحبوسين الذين في دور الأمراء والاشتغال بأمورهم لأجل الدنيا، ومداواتها: صحبة الزقاد والمتورعين، والتذكر لأحوال القيامة بأنواع عذاب الظالمين.

ومن عيوبها: صحبة أهل الإباحة وأهل الناموس والرياسة، وصحبة القراء المداهنين والمتفقهة الغافلين والمتصوفة الجاهلين، ومداواتها: صحبة أهل المهابة والديانة والسياسة من المشايخ المتقين والأولياء الصادقين. ومن عيوبها: صحبة الرؤساء وأهل الخيلاء والمذكرين المتصنعين والجلوس على منابرهم. ومداواتها: الجلوس مع أهل المراقبة من المتصوفة الصادقين الخائفين كما قال الجنيد - رحمة الله عليه - : «إذا أراد (الحق) بالمريد خيراً سهل له صحبة المتصوفة ومنعه من صحبة القراء».

ومن عيوبها : التآلف والميل إلى صحبة النساء والصبيان والنظر إلى وجوههم والمعاشرة معهم والملاعبة معهم، ويظن أن صحبتهم لا تضر به، كما قال تعالى- أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنً (فاطر: 8). ومداواتها: ترك صحبتهم والدخول بين المتحابين في الله، ولا يفارقهم ساعة ولا لحظة لأنهم حصن الله تعالى في الأرض، ومن كان منهم فهو محصون من ابليس وجنوده كما قال الله تعالى: إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ (الحجر: 42) ، وقال - عليه السلام «المرء كثير بأخيه» ، وقال يوسف بن الحسين - قدس الله روحه - : «كلما رأيتموني افعله فافعلوه إلا صحبة الأحداث فإنها أفتن الفتن»، وقال: «آفة المتصوفة في صحبة الأحداث والنسوان».

ومن عيوبها : الميل إلى اللهو والهزل والطيبة والاقتحام في الكبيرة وأفعال شتى كما يفعله الصبيان، وهذه الأفعال كلها تقسي القلب، ومداواتها: النظر في علوم القوم وآدابهم ومعاملتهم حتى يخلص من آفات الطبيعة ويتأدب بآداب الحقيقة لأن الله تعالى وبخ قوماً من الكفار، وقال تعالى: الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا (الأعراف: 51)، وقال النبي - عليه السلام - «لا تمار أخاك ولا تمازخه ولا تعده موعداً فتخلفه» ، وقال بعضهم : «كثرة المزاح من البطالة» .

ومن عيوبها : الجهالة والبطالة، ومداواتها : مذاكرة العلم مع أصحاب الحقيقة والشروع في معاملات المتصوفة.

ومن عيوبها: الاستئناس مع الآباء والأمهات والأقرباء والدار المزخرفة والمحلة والمعاشرين من أهل البلد، ومداواتها: هجران الوطن والدخول في رباط الصوفية الصادقين المجاهدين المشتاقين كما قال الله - تبارك وتعالى - وَمَن يَخْرُجْ مِن بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ (النساء : 100) والصبر مع جهدهم وفقرهم كما قال الله تعالى لنبيه - عليه السلام - : وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ (الكهف: 28) الآية.

ومن عيوبها : حب المال والضياع والعقار والدار الواسعة المزخرفة المذهبة والولدان والحشم والخدم والحلي من الذهب والفضة وأنواع لباس الأبريشم، ومداواتها: النظر في فناء العالم، وإتيان الموت، وحبس النفس في القبر، والقيامة، والحساب في النقير والقطمير وحر النار، ودوام الجنة ونعيمها، وبقاء الله - تبارك وتعالى - كما قال - جل اسمه - : كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ » (الرحمن: 26-27 )، وقال النبي - عليه السلام - : «الدنيا قنطرة فاعبروها ولاتعمروها» .

ومن عيوبها : ممرات العلم ودرس الخلاف والمجادلة في حلقة الفقهاء وقول التذكير على المنابر ومنصب الفتوى والخطابة والقضاء والعدالة وحب التصانيف وإنشاد الشعر والترسل والخط والبلاغة وكثرة اللغات والنحو والخوض في علوم النجوم والكلام وعلم الفلسفة وأشباه ذلك لأجل الطوق والطيلسان وانصراف وجوه الناس إليه وجر المنفعة، ومداواتها : ذوق صفاء العبادة وملازمة المراقبة وصحبة أصحاب الوجد والمكاشفة واستماع كلام أهل المحبة كما حكي أن أبا العباس سريج - رحمة الله عليه - قال للشبلي : «يا أبا بكر لو نظرت في علم الفقه لاستفتوا منك» فقال الشبلي : «خاطر يحرك سري أحب من سبعين قضية قضاها ابن سريج» .

ومن عيوبها: تزيين المرقع وتخييط الملمع لأجل التصنع والاشتغال بآلات الصوفية من ألوان الثياب والخرق، وهذه الزينة تورث الوسوسة، ومداواتها : لبس الخشن ومراعاة السر كما قال رويم لبعض أصحابه : «ليس هذا الأمر إلا بذل الروح وإلا فلا تشتغل بترهات الصوفية» .

ومن عيوبها : إظهار الطاعة وحلو الكلام ومراعاة الخلق وإظهار التقشف والتكلف وتصتع في الخلوة والصيحة والتواجد لأجل الناس والصيت وقبول العوام، وهذا أصل الشرك، ومداواتها: الخروج من ذلك البلد والقصد بخدمة القوم في الكذية ) وأمثال ذلك وتغيير لباس الشهرة وإظهار زي العوام لأن اله تعالى زجر المنافقين، فقال تعالى: يُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِيلاً مُّذَبْذَبِينَ بَيْنَ ذَلِكَ » (النساء: 142-143)، وقال النبي - عليه السلام «شرار أمتي من أشير إليه بالأصابع إلا من عصمه الله تعالى»، وقال يحيى بن معاذ - رحمه الله عليه - : «الرياسة ميادين إبليس ينزل فيها هو وجنوده» .

ومن عيوبها: كثرة الأكل والشرب وشره ألوان الطعام والأدام والحلاوات وشرب الماء البارد، ومداواتها: صوم الدهر، وقلة الأكل كما حكى ذو النون عن الشقران - رحمة الله عليه - وهو أستاذه قال: «ما آفة المريد إلا في أكل الأدم».

ومن عيوبها. الفترة والبطالة، ومداواتها : صحبة العباد والجد في الطاعات.

ومن عيوبها: كثرة الكلام فيما لا يعنيها، ومداواتها : السكوت بالتكلف عما سوى ذكر الله تعالى.

ومن عيوبها: قول الغيبة والطعن والقذف والشتم والزور والبهتان والغمز واللمز والتحسين والتجسس واستطلاق اللسان في فضول الكلام ، وهذه تورث قساوة القلب وعذاب النار، ومداواتها: التدبر في كلام الله تعالى وزجره عن معاصيه والتذكر لطول القيامة وحسابها وعظم النار وعذابها لأن الله.تعالى قال : يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ (النور: 24) ، وقال - عليه السلام «إياكم والغيبة فإن الغيبة أشد من الزنا»

ومن عيوبها: النظر في عورات المسلمين واستماع كلام الغافلين، ومداواتها : غض البصر والإعراض عن اللغو والهذر كما قال تعالى لنبيه - عليه السلام- قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ » (النور: 30) ووصف الصادقين، قال: وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا » (الفرقان:72 )

ومن عيوبها : البطر والنشاط والضحك والفرح بالمعاصي. ومداواتها : الدخول في المقابر وزيارة المشايخ والتباكي في الحضور والتجافي عن دار الغرور كما قال الله تعالى: لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ » (القصص: 76) وقال - عليه السلام

«إن الله يحب كل قلب حزين» .

*       ومن عيوبها: الكسل في العبادات والاستراحة في البطالات، ومداواتها: السكون في السجود والتنبه في الأسحار من الرقود والطمع في دار الخلود والترقب في الشهود حتى وصل إلى المشهود.

ومن عيوبها : الحرص والطمع بما في أيدي الناس، ومداواتها: الصبر والقناعة على ما رزقه الله تعالى والعلم بأن الذل والمسكنة في الدنيا والآخرة يتولد من الطمع كما قال بعضهم : «الطمع يذهب بماء الوجه» .

ومن عيوبها: الأمل بطول العمر، ومداواتها : ترقب الموت ساعة فساعة كما قال عبد الله بن عمر - رضي الله عنهما «أخذ رسول الله - صلى الله عليه وسلم - ببعض جسدي فقال : «كن في الدنيا كأنك غريب أو عابر سبيل وعد نفسك من أصحاب القبور.

ومن عيوبها : التعلق عند أبناء الدنيا، ومداواتها : العلم بأن الله تعالى خالقه ورازقه وما أراد الله أن يصيبه فقد أصابه، كما قال الله تعالى : وَإِن يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ (الأنعام: 17) وقال - عليه السلام - «من تواضع لغني لأجل ماله فقد ذهب ثلثا دينه»

ومن عيوبها: الحسد، ومداواتها: النظر في عيب نفسه وتوبيخها وتغييرها والعلم بأن الفضل بيد الله يوتيه من يشاء .

ومن عيوبها : البخل، ومداواتها : إنفاق المال على الفقراء المجردين وأهل المراقبة الذين لا يسألون الناس إلحافاً حتى يذوق رائحة السخاوة ويخرج البخل من قلبه ببركاته وينال جنة النعيم بمحبتهم كما قال - عليه السلام - : «الجنة دار الأسخياء» . ومن عيوبها: سوء الخلق والعبوس بين الإخوان والزجر عليهم، ومداواتها:النظر إلى آداب المشايخ ومزاجهم بشرط العلم ومسامحتهم لطاقة الوجه ومداراتهم والرفق بأصحابهم، وقال الله تعالى مادحاً نبيه - عليه السلام - فقال : وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ » (القلم : 4) ، وقال : وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ ( ال عمران : 159 ) ، وقال - عليه السلام - : «إن المؤمن ليدرك بحسن خلقه درجة القائم الصائم» .

ومن عيوبها : العداوة والشحناء والبغضاء، ومداواتها : ترك الدنيا على أهلها لأن هذه العلة تتولد من الخصومات، وهو الخصومات من المعاملات على أهل الدنيا. وهذا أمر عظيم عند الله تعالى كما قال - عليه السلام «ما عند الله تعالى شيء أفضل من الزهد في الدنيا»

ومن عيوبها: الكبر والغضب، ومداواتها: النظر إلى ضعفه وعجزه وحاجته إلى كل شيء حتى لو غلب عليه البول لا يطيق أن يمسك ويدفع عن نفسه كما قال لله تعالى: وَخُلِقَ الإِنسَانُ ضَعِيفًا: (النساء 28). وينبغي أن يعلم أن التكبر والغضب صفتان من صفات الله تعالى، ومن يدعي صفاته يدعي ربوبيته وهو شرك عظيم، ومن أشرك ألقاه الله تعالى في النار كما قال-عليه السلام «قال تعالى: «الكبرياء ردائي والعظمة إزاري فمن نازعني واحداً منهما ألقيته في النار ولا أبالي»

ومن عيوبها : المكر والخديعة والبذاء والجفاء ومداواتها : الخوف من مجازاة الله تعالى إياه قبل مقصوده مما قصد إليه كما قال - عليه السلام - : «من حاول أمراً بمعصية كان أبعد لما رجا وأقرب لمجيء ما أبقى» .

ومن عيوبها: حب الغنى والفخر والخيلاء، ومداواتها : التواضع للصغار والكبار بالتكلف حتى يتحقق بالخضوع والخشوع لأن أذل خلق الله أهل الفخر والخيلاء ويثقل على قلوب المؤمنين ويسقط عن محبة رب العالمين، كما قال الله تعالى: إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ  (لقمان: 18).

ومن عيوبها: معارضة الأخوان والدعاوي البشرية، ومداواتها: العلم بأن اله تعالى يطلع على قلبه ويخاف أن يحرم عليه الوصول إلى مقام القوم، لأن من ادعى ما ليس فيه لم يبلغ إلى ذلك المقام، ومن عارض القوم دخل في الخيانة ووقع في الملامة.

ومن عيوبها: الاستنكاف عن آبائه وأمهاته، ومداواتها: اظهار النسبة إليهما والتخلق بين أيديهما والوقوف بخدمتهما كما قال لله تعالى: أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ (لقمان: 14).

ومن عيوبها: تضييع الأوقات والفتور عن الوظائف من العبادات ولا يعزم بتداركها ويمهلها ساعة فساعة حتى سكن النفس بالفترة، ومداواتها: حفظ الأوقات والأنفاس كلما ترى شيئا من النوافل يطلب تداركه في ساعته ولا يسمع حديث النفس ومهلتها حتى لا يقع في البطالة كما قال الشيخ الكبير أبو عبد الله بن خفيف - رحمة الله عليه - : «ما شيء أضر على المريدين من مسامحة النفس» .

ومن وعيوبها: طلب الرخص والتأويلات، ومداواتها: ترك مراد النفس في جميع الأشياء وإلزامها مذهب القوم لأن من أطاع النفس وقع في هاوية الهوى والشهرة، وزجر المشايخ من ترك شيئاً من الأصول واشتغل بالرخصة كما قال شيخ الشطاحين أبو بكر الطمستاني : «من فر من أمانة النفس رجع إلى تأويل العلم» .

ومن عيوبها : كثرة النوم، ومداواتها: قلة الأكل وقلة شرب الماء ولا يأكل شيئاً غليظاً وينظر في أدب الصالحين الذين ذكرهم الله تعالى في كتابه وقال : كَانُوا قَلِيلًا مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ » (الذاريات: 17).

ومن عيوبها: الفرار من الخلوة والمراقبة، ومداواتها: الصبر في ابتداء المراقبة حتى يريه الله تعال شيئا من المكاشفة ويذوق قلبه صفاء الذكر كما قال النبي - عليه السلام «الصبر عند الصدمة الأولى»

ومن عيوبها : الفرح بالفصاحة وقول الحكمة في وقت الغفلة لا في وقت الصفاء والحالات وهذا فتنة عظيمة للمريدين، ومداواتها: العلم بأن الحكمة حق الله تعالى، ومن ضيع حق الله تعالى خاصمه الله في الدنيا والآخرة. وينبغي أن يعرف أن من نطق من غير حال يضيق قلوب الرجال من كلامه، واشتبه عليه علوم المعاملات.

ومن عيوبها: لتعريض في السؤال، ومداواتها: العلم بأن مفاتيح الأرزاق بيد الله وقلوب العباد بأم الله ولا يعطى أحدا إلا بإرادة الله.

ومن عيوبها: الحزن والاهتمام بالرزق، ومداواتها: النظر إلى ما سلف من أيامه وما رزقه الله تعالى في جميع عمره، ويقيس بقية حياته بما مضى.

ومن عيوبها : معارضة السر بعد ذهاب المكاشفة، ومداواتها : زجرها عن المعارضة في كل حال.

ومن عيوبها: طلب الكرامات من الله تعالى لأجل الناس، وهذا من الشك في الطريق، ومداواتها: منعها من صحبة العوام وملازمتها معاملة الخواص حتى يصل قلبه إلى صفاء الذكر وذوق المحبة.

* ومن عيوبها : أكثر من أن يتهيأ ذكرها لأن النفس تغرف العيوب من بحار القهر، والقهر من صفات الله تعالى وصفاته لا تتناهى. فاكتفينا بالقليل عن الكثير لمن له رشد حتى يعتبر بهذا القدر من كيدها ومكرها ويهتدى به إلى توفيق عيبها، والله أعلم.

غفر الله لنا ولاظري هذا الكتاب الشريف . وصلى الله على سيدنا محمد وآله جمعين ٠

خاتمة نسخة أخرى

في العبودية والعبادة يقول الله تعالى: وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ (البينة: 5) وبقوله تعالى: أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ (الجاثية: 23) وقد ذكرنا في مواضع جمة من كتابنا أن من طريق الخواص من الناس من أحب الله لبره فقد أشرك لا يبغض العالم إلا لكونه عدو الله تعالى، ولا يحب الصالح إلا لكونه ولي الله، ولا يحب الطعام إلا لأنه يقويه على طاعة الله تعالى ولا يأكل ولا يشرب ولا يلبس إلا لله تعالى بأمر الله وبإذن الله - جل وعلا - ولا يحب النبي والولي إلا لله وبأمر الله تعالى ولا يحب أهل نفسه وولده إلا له بقدر ما أمر الله به ويخدمهم ويقوم بمصالحهم لله تعالى وبأمره إياه بذلك، وعلى هذا فقس سائر الأفعال

لا يقوم ولا يقعد ولا يشرب ماء باردا إلا لله وفي الله وفي سبيل الله. وكل عمل لا لله أو عمل بغير الله فقد أشرك، وهو مشرك في العبودية حتى أنه يحب نفسه ومنافع نفسه إلا لله تعالى على قدر ما أمره الله تعالى به. فإذا عمل كذلك فهو عبد خالص لله تعالى بشرط أن لا يباشر شيئاً من المعاصي ولا يترك شيئاً من الفرائض كما بينا من قبل أن من خالف الله تعالى في أوامره ونواهيه فقد عارض الله تعالى بالخلف. فافهم ذلك جداً لأن من فهم ذلك وآمن به وبذل المجهود في تحصيله لنفسه أرجو أن يبلغه الله إلى درجة البالغين إلى كمال العبودية يقول الله تعالى : وَمَن يَخْرُجْ مِن بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ,(النساء: 100) ويقوم من تشبه بقوم فهو منهم . ومن سلك مسالك قوم فقد تشبه بهم ضرورة وكان منهم ولقوله - عليه السلام – "من أحب قوماً فهو فهو منهم "

 "المرأ من أحب"

 SEYRÜ'L ERVÂH TERCÜMESİ

بسم الله الرحن الرحيم

Seyrü'l Ervâh
el-Misbâh fî mükâşefâti baʿsi'l-ervâh
Ruzbihan el-Baqli

Ruhların Yaratılışını Müşahede İçin Kandil

"Onun yardımıyla"

"Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla"

Ariflerin ruhlarını hiçliğin sırrından çıkaran, onları ezeliyet meydanını seyrettiren, onları inayet zırhıyla giydiren, kifayet/yeterlilik tacını veren, gözlerini maneviyatla aydınlatan Allah'a hamd olsun. Onlara beyânın hazinelerini açtı. Bekâ penceresinden yüzünün celâl/haşmetini görmelerini sağladı ve onları saf saflığıyla arındırdı/temizledi.

Hz. Muhammed salla'llâhü aleyhi ve sellem, peygamberlerin en hayırlısı, ailesine ve ashabına, en hayırlı ve en hürmetli ümmetine de salât olsun..

Bundan sonrası konuya gelince:

Bazı kardeşlerim benden ruhların yaratılışı ile ilgili bazı öğretiler sunmamı istediler. Allah'ın mükaşefe ile kalbime açtığını, bana izin verdiği ölçüde, vasfı ve niteliği bakımından anlattım. Bu noktada doğru olanlar, Allah'ın mükemmel rehberliğinden, ilhamından ve doğru yönlendirmesinden gelir. Yaptığım yanlışa gelince, bu sadece nefsten gelen bir uydurmadır ve Yüce Allah'tan mağfiret dilerim. Belirtebildiğim ince imalar, hakikât ilminin zengin işlemeleri ve örtünün açılmasından kaynaklanan nadirliklerin fazlalıklarıdır.

 

Allah Teâlâ'nın yardımıyla, derim ki:

Hakk celle celâlühü ezeliyette nurlarının parıldaması ve ilmiyle hiçliğe tecelli ettiğini tasdik ederim . Onun güzelliğini görünce hayret etti ve sıfatlarını birbirinden uzaklaştırdı. Sevenlerine O'nunla birleşmekten zevk alıncaya kadar biçim verdi ve onlar O'nun üstün varlığından sevinç duydular. O, yaratıcı iradesiyle peygamberlerinin ve dostlarının ruhlarını yaratmayı diledi ve - ismi şanlı olsun –

"Ben gizli bir hazineydim ve bilinmeyi arzuladım" dediği gibi. Kâf ve nûn [Ol] denizinden avuçladı. [Çektiğini] ilahi güç kazanına boşalttı ve altında yaratılmamış sevgi (muhabbet) ateşini tutuşturdu. Sonra olağanüstü gerçekliğin

içinde patladı ve çoştu. O kadar saflaştı ki kendi kendine parlamaya başladı. Onu nurundan bir nurla aydınlattı - Adı yüce olsun - " Kendine ateş dokunmasa bile ışık verir. (Bu) nur üstüne nurdur." [Nur, 35]. Ve bu berraklığı ezelî gerçekliğin ve daimi saflığın ışıklarında kararlaştırdı.

 O, rablik şartını yerine getirir ve kendisine hak olan kulluğu açar/ister. Azametinin fezasının ortasında [onu] ateşledi. Kibriyalık denizinden üzerine akıttı. O'nun cömertliğine ait tasvirlerle/ yöntemlerle yoğrulmuş hamur toplarına dönüştürdü. Sonra, nurunun şafağı devam ederken onları mayalandırdı. Sonra onu tabiatı ile yarattı ve güzelliği ile uyandırdı - Rahman'ın nimetleri onun üzerine olsun – Peygamberimiz hadisi kutside

"Yüce Allah Âdem'i kendi suretinde yarattı", sonra "Ona ruhundan üfledi" demiştir.

O'nun izniyle ayağa kalktı ve O'nun aşkınlığını tasdik ederek Allah Teâlâ'nın tenzih/aşkınlığını ilan etti. Sonra şöyle dedi:

" Nihayet onu bambaşka bir yaratık olarak ortaya çıkardık. Yaratanların en güzeli olan Allah'ın şânı ne yücedir!" [Mü'minun,14].

Onu, kutsallığın kaynağında arındırdı. Ona üns/mahremiyet pelerini giydirdi. Onu dostluk süsü ile süsledi. Gözlerini saflığın boyasıyla kapladı. Alnına sonsuzluk tacı ile kuşak yaptırdı.[yaratlışta insandan daha mükemmeli olmayacak şekilde] Onu hidayetin asil bineğine bindirdi ve onu, yaratılışın başlangıcından aynu'l ayân manevî nazar gözüne gece yükselişinde taşıdı. Sonra onu yakınlık perdesine sokmuş ve ona sevginin inceliklerini (hubb) bahşetti. Onun kendisini görmesine izin verdi ve onu aslından kopardı. Sonra, bu kendini yok etme işleminden sonra ona üstün varoluş armağanını verdi. Böylece onunla konuştu ve mükemmel konuşması ile dedi:

"Ben kimim?"

"Kendini övdüğün gibisin"

cevabını verdi. Sonra onu, tefekkür mertebesinden, seçilmiş tesettür anavatanlarına taşıdı. O, tasavvufi ilimde kendini idrak edinceye ve yaratılmamış sevgide kuvvetleninceye kadar, bir elbisenin altında gizlenmiş sıfatlarını gözünün önüne serdi. Sonra onu şefkat eli ile yakaladı ve onu, katlanmamış şanlı halının üzerine yanına oturttu. Böylece lütuf kadehinden içsin diye, aşinalık şarabını döktü. Onu güzelliğin hakikâtinin uyandırdığı sarhoşluğa daldırdı ve en güzel birliktelikte yok etti. Üstün varoluşun derinliklerinden yükselen bir saba rüzgarı ona doğru geldi ve onu düşüşten yok oluşa sürükledi.

Sonra kendini ilâhî zât ile sıfatlar arasında buldu ve biçimsel tespitlerin darlığından kurtuldu.

Sonra yakın olanı yüce olandan ayıran [aşağıdan yukarıya] mesafeyi aşmış ve kendisine hakikâtin hakikâtini/gerçeğin gerçeği vahyolunmuştur. Allah ona vahiy etti ve

"Sen kimsin?" diye sordu. Cevap verdi:

"Sen".

Cömertlik dağlarının tepesinden kutsallığın hücumları yükseldi ve onu ilahiliğin derin uçurumları kuşattı. Böylece tevhid makâmında köklerinden koparıldı ve ilahi benlik atmosferine dağıldı. Ona canını [nefes vererek] diriltti ve kemâlinin kemâlinde tevazu ve tevazu ile ona hürmeti miras aldı. Sonra onu ilkel ebediliğin ıssızlığına gönderdi ve onu hayret içinde önceliğin önceliğine attı. Görkem dünyasının vahşi doğasında şaşkınlık içinde dolaştı, korku vadisine saptı, şefkat okyanuslarında susuzluk tarafından tutuldu. Ve bunun ötesinde, onu ilahi kıskançlığın kırbacıa/ ihtişamının sesi ile iterek yönlendirdi. Sonsuz gücün çorak çöllerinde ve sonsuzluğun içinde bile.

Aradığını göremedi, net olarak algıladığı şeyin eksik olduğunu bulamadı; heyecan/acı onu çıldırttı ve keşif eksikliğinden yakındı. Umutsuzluktan sonra onu selamladı. Onu benzetme prangalarından kurtardı ve

"Ne istiyorsun?/Senin özlemin nereye kadar?" dedi." Muradının kuluyum" diye cevap verdi. Onu Rabbani formların kafesinden ilahi yalnızlığın bahçelerine uçurdu. Güzellik üstüne güzellik, heybet üstüne heybet, zarafet üstüne nur, mükemmellik üstüne mükemmellik gördü. Dedi ki:

"Ey Efendim! Seni bekânın aydınlığında, yokluğun karanlığında aradım. Ezel içinde seyahat ettim ve sonsuzluğun karanlığında helak olacak kadar uzaklaştım. Ama "Sana gelmek için kendimi Senden ayırmadan Seni keşfedemedim". O şöyle cevap verdi:

"Beni göremezsin [Araf, 143], ayniyetin mahvı/kendin fenasında ve temkinin sahvında görebilirsin".

 [ Temkin:Ulaştığı makamdaki süreklilik. Sahv:Cezbe, vecd ve aşk ile kendinden geçen sâlikin ayılıp his ve şuur âlemine dönmek.]

Sonra, Hakk celle celâlühü heybetin gözüyle bakışlarını ona yöneltti ve o, ne yumuşaklığın gelişinin ne de şiddetin geçmesinin değiştiremeyeceği bir öz oldu.

Böylece onu felek-i izzetine/görkemin yörüngesine yönlendirdi ve kudret yıldızları semavâtı kayyume [kendisine bağlı olan gökler] Daire-i rububiyyet/ sonsuzluk göklerinde Subuhat-ı uluhiyye/ilâhlığın tesbihleri ​​arasında onun üzerine inip yüzdüler. Kendinde olan kuvvetini ve kudretin/günün tavarik/felaketlerini gördü.

Sonra Allah, ona gizli dünya ilimlerinin hazinelerinin kapılarını açtı. Onu şüphe gölgelerinden çıkardı ve onu ilmin ilminin kitabına soktu. Samediyyatina ait levh-i mahfuzu korunmuş tableti ortaya çıkardı. Sonra ayn-u ayanda/apaçık bir görüm ve vizyonda delil gördü. Gizem evrenini dağınık bir düzende açılmış ince parşömene çizilmiş ilk satırı yüksek sesle okudu. Şimdi,

عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلٰى غَيْبِه۪ٓ اَحَدًا اِلَّا مَنِ ارْتَضٰى مِنْ رَسُولٍ

" O, gaybı bilendir. Kendi gaybını (görülmez bilgi hazinesini) kimseye açık tutmaz (ona muttali kılmaz.) Ancak, kendisinden razı olduğu Rasulü sırlarına vâkıf olabilir." [Cin: 26-27].

Kâne [Oldu] kâfından akan bir nur okyanusu keşfetti. Ne olduğunu sordu. O, azze ve celle/övülen ve yüce cevap verdi:

"Bunlar, ayn-ı hayat/hayatın kaynağının/gözesinin makamlarıdır/aşamalarıdır. Kim ondan bir yudum alırsa, "sekerât-ı mevt/ölümün sarhoşluğundan" kurtulur . Muhteşem nitelikler okyanusundan inen ilham damlalarının seslerini duydu ve kabaran hazine dalgasının mistik sembollerinin saf mücevherlerini kopardı. Sonra özlemle seyahat etti. Sonun sınırını göremiyordu. Rivayetlerle anlatılamayacak olan İnayet/lufuf cennetinin bahçelerinde kendini tekrar tekrar dönüştürerek döndü. İlâhî cevherin ufkundan nurlar parladı ve sıfatların aynasını aydınlattı.

"Bu nedir Ya Rabbi?"

 diye sordu." . O da:

التفات عين بلا أين

 " Nerden kurtulmuş, iyiliksever bakan bir göz" diye cevap verdi. Sonra sonsuz bir sabahtan parlayan nurların ve ilahi sıfatlarının kıvılcımları belirdi; sordu:

"Ey Mevlam! Bu ne?"  

 Şöyle cevap verdi:

«سمعٌ بلا علة وصفة بلا شبهة» .

"İlletsiz/aletsiz duyuş/anlaşma ve benzerliksiz sıfat."

Sonra O'nun gazabının üstünlüğünü ve O'nun hükümdarlığının gücünü gördü. Bunun nasıl bir şey olduğunu sordu,

"Bu iki ezeli sıfat, benim için amaçlanan uzak ve geçilmesi güç olanı geçmek nedir?"

Sonra lütufların nimetlerini ve [Allah'ın] verdiği nimetlerdeki kesintileri gördü ve sordu. O, şöyle cevap verdi:

"Bana nimetlerimi vermek için iki elim açık." [Kestiklerime bakma]

Sonra, O'nun var oluşunu ve hikmetini, O'nun durağının yolunu ve kaderini gördü.

"Bu nedir Ya Rabbi?" diye sordu." . O şöyle cevap verdi:

"İşte benim mahkememde/mukadderatımda hükmünü icra eden parmaklarım."

O zaman, varlık üstüne varlığı ve büyüklük üstüne büyüklüğü gördü. Bunu anlamaya çalışınca ve şöyle dedi:

"İşte benim cömert yüzüm."

 Sonra okyanustaki düzen dalgalarını ve düzenin enderliğini gördü. Bunu bilmek istiyordu. O da:

 "Bu, benim yarattıklarımın üzerine gelmemdir ve benim yarattıklarımın içinde kalan sırrımdır"

diye cevap verdi. Sonra zor zamanlarda verilen nimetlerdeki cömertliğin harikalarını, suyunu akıtan ırmak gibi elde edilen çeşitli hediyeleri, inayet yurdunda toplanan saadet yemeğini gördü. Sordu:

"Ya Rabbi! bu nedir? "

"Bu, indirdiğim yemeklerimden ve tecellilerimden biridir," buyurdu.

O, varlığın istikrarına sağlam bir şekilde yerleştiğinde [Temkin] ve telvinin [Hakk'ın tecellîlerinin farklılaşması ile kulun halinin devamlı değişmesi]nin ızdırabından kurtulduğunda, gizli sırrının dili, Allah Teâlâ'ya layık olan övmeyi hakkıyla övdü. Sonra bakışlarını yalnızlığın gökyüzüne çevirdi. [Orada] Tevhidin/birleşmenin hilalini gördü. Manevi idrakin ışığında kendini aydınlattı ve kendisini engellerin hakimiyetlerinden kurtardı. Sonra o, yok oluşun yok oluşunda yok oldu ve aşkın varoluşun içinde var oldu.

"Ey takdir/hüküm sahibi, bu nedir?" diye sordu." .

O, "Bu, tevhid/birliği tasdik etmedir" diye cevap verdi. Sonra izzet/sidrenin cömertliğinden mistik bilginin yemyeşil bahçesine indi. Sonra saf bilgelik çiçeğine uzandı ve yakınlığın minderlerine oturdu. Birlik Taşına yaslandı. Kusursuz arzunun iştiyakını böldü. İstiğrak/Mutlak daldırma gerçeklerini istedi ve başka vizyonlar da aradı. Sonra gizinin gizi ile kendisine hitap etti ve:

" İdrakin aczini idrak, idrakin ta kendisidir"

 dedi. Sonra ıslah yolundan, tefekküre [yol açan] yükselişe ilerledi. Sevgilinin konuşmasını dinlemekten zevk aldı ve maşukun/mahbubun celaliyle haşmetinin etkisiyle uçup gitti.

Gördüklerini gördüğünde, O'nun güzelliğine duyduğu sevgiyle kendinden geçmiş, O'nun lütfuna karşı şefkatle yoğrulmuştur, O'nun kudretiyle sessizliğe gömülmüştür, O'nun sıfatlarının nuruyla ifadeyle donanmıştır, kaybettiği için ağlamış ve bulduğuna gülmüştür. O. Allah Teâlâ daha sonra ona içmesi için sevginin tatlı nefesini döktü. Onu arzu vadisinde yok etti. Onu gözyaşı okyanusuna daldırdı ve kendinden geçme zincirlerinde kalmaya mahkum etti. Onu ayrılığın mancınıklarına attı ve arzunun ateşine fırlattı. Sonra ayrılık ateşi himmet kanadını yaktı. Aşkın coşkusunu görmesini sağladı. Sevgi bahçelerinde özgürce otlattı. İçini sevginin soluğuyla doldurdu ve onu acıların gözünden kurtardı. Sonra üzerine bol bol sevgi yağmuru yağdırdı ve onu yakındaki bahçelere gönderdi. Ne şefkat nergisini [görerek] duyduğu sevinç, ne de yakınlık şarabını [içerken] duyduğu sarhoşluk bitmedi. Sonra korkunun yüceliği, ilahi sancaklarından göründü. Şaşkınlık meydanlarına yürüdü ve ilahi kıskançlığın saldırısının şiddetine düştü. Dolanmaktan bıktı ve korkunun şiddetinden kaçtı. Umudun koruması ona geldi. Ve onu bela yükünden kurtarıp saflık yurduna getirdi ve onunla bekâ gelininin mahremiyetini paylaştı.

Ona bir müjdeci gibi şu sözleri bildirdi:

 "Oraya giren kurtulur (âmin)" [Âl-i İmrân 97].

Sonra, içinde yakin ırmakları akan doğruluk bahçesini gördü. Yakin ilim ırmağından bir yudum aldı ve ayetleri düşündü. Ayn-el yakin ırmağından bir yudum aldı ve perdenin açılmasını hatırladı. Nehirden büyük bir kesinlikle bir yudum aldı ve kendi gözleriyle gördüklerini düşündü. Sonra sekine/İçsel Vahiy Bahçesi'ne girdi ve İç Huzur/Mutmain Nehri'nin kıyısına oturdu. O, övülerek ve yüceltilerek:

"Ve kalbi imanla yatışmıştır" [Nahl, 106]

Sonra ayetlerin tatlı suyundan biraz içti ve müphemliklerin ortasında 70 huzurun tadını çıkardı. - Cevap verdi – celle celâlühü:

"O halde inanmıyor musun? - Dedi ki: Elbette! Ama kalbim huzur bulamıyor "

[Bakara, 260].

Sonra zikri/hatırlamayı sağlayan Selsebîl şarabını içti ve zikrin doğruluğunda Allah Teâlâ'nın dediği gibi:

"Kalpler Allahın zikriyle mutmain/huzur bulur." [Ra'd, 28].

Sonra Kâbe'de mahremiyet içinde istirahat etti ve kutsallığın hakikâtini öğrendi. Alçakgönüllülüğün ince kırmızı elbisesini yarıp açtı ve mükemmel toplantıya sevindi. Küçük kutsal adam gruplarıyla birlikte [Kâbe'nin çevresini] dolaştı. Aşk kokularını içine çekti. Allah onu bir baba gibi yabancılıktan korumuş ve şöyle buyurmuştur:

"Biz ona şah damarından daha yakınız." [Qâf, 16].

Sonra kabzın sıkıntısıyla seyahat etti. Aşkın (Allah Teâlâ) birleşme ile ayrılık arasında şaşkına döndü. Üstün varoluş yolu onun için bulanıktı ve yok olma yolu ile birleşti. Sonra vaktin gelini ona katıldı. Onu Bast şarabıyla sarhoş etti. Bekânın yüzünü ortaya çıkardı ve onu yok olma /fenâ vehminden çıkardı.

Sonra ilâhî benlik dairesinde aşkla ümitsizlik içinde dolaştı ve yüceliğin haznelerine daldı. Ne zaman ilahiyat okyanusundan çıkmak için haykırsa, alt akıntı kutsallık onu tekrar içine daldırdı. Buna direnmek için tüm gücünü kaybetti. Dedi ki:

"Ey [senin] yardımını dileyenlerin yardım Edeni! Bu ne?" 

O - övülerek ve yüceltilerek - cevap verdi:

"Bu cem' makamıdır."

Sonra yakınlığın kapısına yapıştı ve ayrılığa ağıt yaktı. Nüfuz etmeyi tüm varlığıyla arzuladı. Geçilmezlik engeli gözlerini perdeledi ve sordu:

"Ya Rabbi! O halde bu ıssızlık nedir?"   

"Bu, tefrik/kendi kendine dağılma makâmıdır" diye yanıtladı. Sonra manevi gerçeklerin güneşi ortaya çıktı. Felaketlerin ışık patlamaları aniden ortaya çıktı ve ilahi takdirin ışıkları etrafını sardı. Onu [bununla] etkiledi, "Bu, hakikât makâmıdır." Sonra onu gizleyen perdelerin arkasından sırlarla dolu hilal belirdi. Onu gizli dünyanın daha üstüne dolaşmaya çıkardı ve şüphe salınımdan kurtardı.

Sonra Yüce Allah ona baktı, ona üstün olanın bakışını verdi ve onu yok oluşun kaynağında eritti. Sonra onu yok olmaktan bizzat kendisi yok etti. Sonra, Kendisinden başka bir şey kalmayana kadar yok oluşun kendisinde yok olmasını sağladı ve -Allah-u Teala- şöyle dedi:

"Onun [yeryüzünde] bulunanların hepsi helak olurken, Rabbinin azamet sahibi olan yüzü kalır." [Rahman, 26].

Sonra onu, aşkın varlığın üst-varlığı ile var olmasını sağladı. Ona saflık makamını bahşetmiş ve cömertçe ona buluşma şerefini bahşetmiştir. Yüce Allah'ın dediği gibi, o artık üstün varlık olmaktan çıkmadı ve yok olmaya mahkûm değildi:

"(O gün) sûra üflenecek, ardından -Allah'ın diledikleri dışında- göklerde ve yerde bulunanların hepsi düşüp ölecek; sonra sûra yeniden üflenecek ve onlar birden ayağa kalkmış, etrafa bakıyor olacaklar." [Zümer, 68]

Sonra tüm parlaklığıyla özün nuruyla parlamaya başladı, sıfatların şafağıyla aydınlandı, nur gözüyle seyredildi, mevcudiyet yurdundaki neşenin doruğunda. Artık birliktelikten kopmadı ve [O'na] ulaşması artık yasak değildi.

Sonra uçsuz bucaksız gaybet çölünde kıskançlık şimşeklerinin etkisi altında gözden kayboldu, kurtuluşsuz azametin yarattığı hayret serabında ıstırap içinde inledi, teslimiyet ipiyle bağlandı [Allah için], kılıçla katledildi O'nun kudretinin enginliği altında bir hiçe indirgenen sakatlanma, yüzünün görkeminin etkisi altında döküldü. Sonra ona aşk şarabından bir içki doldurdu. Onu şehvet hakikâtiyle, rahat bırakmayan bir sarhoşlukla, başını ağrıtmayan bir şarapla sarhoş etti. Sonra onu kendini yok etme çizgisinden uzaklaştırdı ve berraklık alanına indirdi. Ona zor soruların mistik yorumunu öğretti ve muğlaklıkların tuhaflıklarını gösterdi. Sonra ona tesettür elbisesi giymiş tefekkür ziynetlerini gösterdi. Yakınlığının yakınlığını kavrayarak, güzelliğinin lütfunun etkisiyle birçok renge boyandı. Sonra onu Kendinden korudu. Üstünlüğünü neyin koruduğunu görmesi için ona verdi. Onu yakîn/kesinlik süsü ile süsledi. İstikrar tahtına oturtmuş, telvinin kargaşasından çıkarmıştır.

Sonra onu saltanat kürsüsü önüne dikti ve ona azamet gözüyle ihsanla baktı. Onun için kendinden utanıyordu. O, varlığının kendi varlığında kalmamasını istemiştir, çünkü iki [birlikte var olanın] karşılıklı olarak tesisi, birleşme şartına aykırıdır. Utanç ve kafa karışıklığı arasında terk edilmiş, celâlinin kılıcıyla yaralanmıştı. Sonra onu teselli etmek için gözünü tevazu nuru ile tazeleyerek teselli etti. Konuşmanın harika seslerini duymasına izin verdi. Onu saygı uyandıran kerametlerle kapladı. Saçlarını ikiye bölen ayrık yere dostluk tacını taktı. Onu ibadet kürsüsüne oturttu. İçinde ilahi takdirin ışıkları olan tatmin kutusunu açtı. Kendiliğinden bast/genişlemeyi gördüğünde hissettiği sarhoşluk, zihnini tamamen rahatsız etti. Üzüntüyü gizleyen perdeyi ikiye böldü ve ilahi yalnızlığın tecrit edilmesini [kendisine] saltanat giysisi ile örtmesini istedi. Manevi tabiatın nitelikleri, [onun] hükmünün doğruluğu ile şefkatli tabiatın celâl/haşmetinde yok oldu.

Sonra ona kendini silme kadehinden ihlas şarabından içirdi. Onu saf niyet cennetlerine soktu. Onu ihtisas/meziyet pınarlarından içirdi. Sonra saflık kremiyle en temiz yerini çizdi. Ona hediyenin pelerini takdim etti. Sonra onu dostluğa [kabul etmeye] uygun kıldı ve takdiriyle ayırt etti. Ona riayet saygı ve boyun eğmeyi verdi. Mucizelerin incelikleriyle onu memnun ederek onu şereflendirdi. Onu, emriyle hükmederek hüküm sürene kadar, manevi mertebelerin hakikâtlerinin mertebesine yükseltti ve O'nun kudreti ile mülkü üzerinde mutlak bir güce sahiptir. Ne zaman bir şey isterse, Yüceler Yücesi'nin dediği gibi, onundu ve nitelikleri İsa'nın sözleriyle tarif edilir - onun üzerindeki kurtuluş:

"Kuşkuya yer yok, işte size rabbinizden bir mûcize ile geldim; size çamurdan kuş biçiminde bir şey yapar ona üflerim, Allah'ın izni ile derhal kuş oluverir; yine Allah'ın izniyle körü ve cüzzamlıyı iyileştirir, ölüleri diriltirim; ayrıca evlerinizde ne yiyip ne biriktirdiğinizi size haber veririm." [Âl-i İmrân,49].

Sonra nuruyla göğsünü açtı. Sevgilinin sevgilisinin dediği gibi, gözünün gerçeğiyle gizlediği dünyasının hazinelerini görebilmesi için, işindeki harikaların yansıtıldığı bir ayna yerleştirdi. Peygamberimiz -Rahman'ın nimetleri onun üzerine olsun: " Müminin firasetinden sakının/inanın, çünkü o Allah'ın nurunda görür". Sonra ona törensel yakarış cübbesini giydirdi. Onu tefekkür dağına bindirdi ve onu apaçık idrak meydanlarında gezdirdi. Ona bolluk kapısını [geçmesini] emretti. O, [Allah'ı] zikretmekle, tefekkürle inanmakla ve açık idrakle ikna etmekle tanıdıktı.

Sonra ona hikmet nuru geldi ve ona hakikâtin karanlık köşelerinde ışık tuttu. O, ilminin gizli hakikâtlerini ve sırrının inceliklerini öğrendi. O, dediği gibi ilahî ayetlerden bir levha haline geldi - O'na hamd olsun:

"Hayır! O (Kur'an), bilgiye mazhar kılınmış olanların sıkıntıya düşmeden anlayabilecekleri apaçık âyetlerdir." [Ankebut, 49].

Artık sırlara yönelecek gücü kalmadığında ve öğrendikleri karşısında kendisini eziyet içinde bulduğunda, ihtiyatlı gözlem yurduna girdi. Konuşmayı yapan aslan yüzünden her köşeye dağılmıştı. Gözcüden okyanusa daldı. Aşkın kanadından uçtu. O, sıfatların mizmar/ obuasının seslerini işitti ve [Allah ile] mikat/görüşme zamanını ve yerleri güvence altına almak arzusuyla şarkı söylemeye başladı. Varoluşun özü tarafından kendisine gösterilen ilgiyle heyecanlandı. Kendinde varoluşla karşılaşmak için nakledildi. Düşüncenin parıltısında çığlık attı. Tartışmadaki cömertliği alkışlamak için ellerini çırptı. Benzin ışıkları karışıklıktan çıktı. Sıfatların açılımının etkisiyle ayetler okudu. İlahi güzelliğin ortaya çıkmasından duyduğu coşkuyla sevindi. O, kusursuzluğun kusursuzluğunda Rububiyet durumunun onu vurduğu şiddetin etkisi altında yaratılmış halinin giysisini yırttı. En güzel birliktelik nedeniyle dans etmeye başladı. Celâlinin nezaketi sayesinde sarhoşluk anı bir zevkti.

Uzaklığının uzaklığına, yakınlığının yakınlığına ağladı ve uzaklığının uzaklığına yakınlığının yakınlığına güldü.

Sonra, alemlerin Rabbinin buyurduğu gibi, ruh hallerinin durgunluğundan manevi mertebelerin vahasına nakledildi:

"O, apaçık bir makamı olmadıkça, bizden değildir." [ Saffat, 164].

O [orada] doyumun yumuşak nefesinin serinliğini buldu ve ilahi yargının mevcut akışında sabit kaldı. Sonra kendinden emin kulübenin kulpunu tuttu. Ceberutun dehşete düşürenin önünde alçakgönüllülükle alçakgönüllülük okyanuslarına daldı. Sonra sabrın yükünü taşıdı. Çeşitli iyiliklerden Şükran Kanadı sayesinde uçup gitti. Sonra yamalı yoksulluk gömleği giydi ve yükün ziynetlerini taşıdı. Sonra eski nimetlerine baktı ve Kendi ibadetinin hakikâtini tatmak için onları hor gördü. Sonra uzaktayken zühd yapmayı öğrendi ve yakın olmaya alıştı. Korkunç bir korkudan, Kendisinden başkasını önemsemekten kaçındı. Sonra Allah ona takva elbisesini giydirdi. Ona çileye dayanmasını emretti. Sonra ona tövbe kandilini verdi ve onu tasavvuf ilminin hazinelerine yükseltti. Sonra Yüce Allah onu kutsi/kutsallık okyanusuna oturttu, böylece En Yüce Allah'ın yüceliklerini söylesin, imanın tanıklığını O'nun adıyla okusun, O'nu övsün, 'O'nu kutsasın, Bin yıl boyunca O'nun üstünlüğünü tasdik edin.

Sonra Yüce Allah, parlak, parlak aklı yarattı. Onu kendisine hizmet etmesi için gönderdi. Onu görünce selam verdi ve ikram etti. Sordu,

"Sen kimsin?"  O,

"Ben aklım; Benim aracılığımla kendimize hitap ederiz, en büyük mükâfatı benim vasıtamla alırız ve ceza ile cezalandırılırız".

Ruh dedi ki:

"Yüce Allah'ın, onu yoktan var ederek var ettiği her şey arasından seçtiği şeref, hoş geldiniz," çünkü o – celle celâlühü - demiştim:

"Kuşkusuz bunlarda akıl sahiplerinin çıkaracağı dersler vardır." [Tâ-Hâ, 128]". Sonra Allah, manevî hallerin en ince noktalarına sezgiyle nüfuz eden ve manevi hallerin hakikâtlerine hâkim olan fehm/anlayışı yarattı ve ona gönderdi. Onu selamladı ve

 "Sen kimsin?" diye sordu." O,

"Zorlukları açıklayan, karanlıkları aydınlatan benim" cevabını verdi."

"Hoş geldin rehbere, dosdoğru yolda olana hoş geldin" dedi.

Sonra Allah, vehmi derece derece geriye giden ve hayali filizlendiren yansımayı yarattı; ve ona gönderdi. Onu görünce selam verdi ve

"Sen kimsin."

Cevap verdi:

"Ben vehmim/yansımayım, benzerliklerin aynasıyım. Bana bakan herkes İlmin ve fiillerin hakikâtini görür". Yaratık için yaratılan aracıya hoş geldiniz."

Sonra Allah şuuru, hikmet ırmağının aktığı yatağı, aklın yazılı olduğu tomarı yarattı ve hizmetine girmesi için ona gönderdi. Onunla tanıştığında, onu selamladı ve

"Sen kimsin?" O,

"İlmin bekçisiyim, bilinenin gözlemcisiyim" diye yanıtladı. Sonra Allah algıyı, istihbarat casusunu, bilim mabeynini yarattı ve hizmetine girmesi için ona gönderdi. Onu bulduğunda,

"Sen kimsin?"

 O, "Ben anlayışın ve hayal gücünün bekçisiyim, düşüncenin muhasebecisiyim."

"Hoş geldin hukuk okuyan, hukukçuya hoş geldin" dedi.

Sonra Hayali, Allah sıfatları üzerine yazıların çizildiği bir levhayı, yazıların hizalandığı bir levhayı yarattı ve onu kendisine kulluk etmesi için ona gönderdi. Onu görünce selam verdi ve

"Sen kimsin?"

 O,

"Ben, kanunlarına açıklama getiren valiyim, muğlaklıkları koruyan koruyucuyum" diye cevap verdi."

Zorlukları iç içe geçiren dokumacıya hoş geldiniz, işaretlerin kayıtlarına hoş geldiniz" dedi.

Sonra Allah, sırların açığa çıkmasının nuruyla parıldayan, temiz olanın ziynetiyle süslenmiş, tevazu ile mesafeli, vefa ile vasıflandırılmış, cömertlikle yaratılmış, yumuşaklık ve kıtlıkla yoğrulmuş, alnı taç kuşanmış kalbi yarattı. İlmin rengarenk dokusuna damgasını vuran, bağışlama giysisine bürünmüş, eğilimin asaleti ile sempatiye meyilli, manevi halleri ile gelişmiş, güzellikten sevinç duyan, doğuştan sahip olduğu mizaçların soylu işleriyle cömert, Yükselen arzuların ışığı, meditasyonla ayırt edilir, duanın saflığıyla arınır, çünkü - Adı kutsansın - şöyle dedi:

 "Elbette bu, kalbi olan biri için bir zikirdir" [Qâf, 37], onu ruha gönderdi ve ruh onun gelişini duyunca onu karşılamaya gitti. [Kalp] dedi ki, "Allah'ın boyası ile boyanmış saf seçilmişlerine selâm olsun." . Sordu,

"Sen kimsin?"

O, "Yakini/Kesinliği besleyen içeceğim, şefkatli sevginin bittiği yerim" diye yanıtladı."

"İzzet nuruyla parlayan saflık kandiline hoş geldiniz" dedi. Yüreğe dua adımını [şeylerden] ayırarak verdi. Armağan vasıtasıyla zekaya idrak mertebesi bahşetmiştir. Sezginin aşamasını anlamayı önerdi. Bilince, görme makâmını bağışladı. Açıklamaların tasarımının anlaşılmasını hayal gücü için netleştirdi. İlmin imgede tasvirini yansıtmak ve İlmin araştırmasını algılamak için verdi.

Ruh, kendisini Allah'ın ordusunun efendisi yapıp, Allah'ın emrine göre komutan, komutan olduğu zaman, vahiy yoluyla ona şöyle dedi:

"Ey ruh, karanlıkta yolculuk et. Benim gazabım, azabım diyarında, benim tatlılığımın bahçelerinde ve kutsallığımın bağlarında dolaştığınız gibi; çünkü gazabımın acısını tatmamış olan, benim tatlılığımın hakikâtini bilmez. Öfke, benim sıfatlarımdan bir sıfattır ve Beni yumuşak başlılıkla bilen, fakat beni gazapla tanımayan, Beni gerçek bilgiyle tanımaz. Azabımın uçurumuna girin. Bu aşkımın şartıdır."

"Yoksa cennete gireceğinizi de Allah'ın hanginizin çaba gösterdiğini, hanginizin sabrettiğini bilmeyeceğini mi sandınız?" dedi." [Âl-i İmrân 142].

[Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellem] dediği gibi:

"Belâ, peygamberlerden, sonra Allah'ın dostlarından, sonra onlara benzeyenleredir"

 Onlara benzeyenlere gelince, II - övülmüş ve yüceltilmiş gibidir. - Tevrat'ta şöyle buyurmuştur:

"Ey Musa, Beni sevene eziyet ederim/belâ gönderirim."

Ruh dedi ki,

"İlâhi Efendim , gazabınızın ülkesi nerede?" 

Allah Teâlâ karanlığı üst üste bindirilmiş gibi gösterdi. Etrafında çeşitli iştahların büyüdüğü cehennemi bir uçurum gördü. O, kurtuluşu hakkında şöyle dedi:

"Cennet tiksinti uyandıran sefaletlerle çevrilidir ve ateş [cehennem] iştahlarla çevrilidir ."

Kibir tahtına, kıskançlık yastığına yaslanmış bir hırsız, dolandırıcı ile tanıştı. Elinde iştah, öfke, açgözlülük, kin, düşmanlık, dış görünüşüne özen gösterme, şeref arayışı, para, övgü, tembellik, tembellik, aptallık gibi her türlü ahlaksızlığın bulunduğu büyük bir tabak vardı. , unutkanlık, kibir, övünme, açgözlülük, küstahlık, iftira, iftira, korkaklık, cehalet ve sayılamayacak kadar çok iğrenç şeyler. Yüce Allah'ın dediği gibi:

"Nefsi Emmâre/İştah açıcı ruh, şüphesiz kötülüğü kışkırtandır" [Yusuf, 53].

Çok ve çok miktarda yiyecek yer, şişman bir inek yedikçe, azaldıkça daha da büyür. Ruh onunla konuştu,

"Sen kimsin ve nerelisin?"  O,

"Ben ayrılık ülkesinden geliyorum. Ben dalâlet/sapıklık firavunuyum."

 Sonra [Allah Teâlâ'nın] beyaz eli, ruhu gizli dünyanın [bu] tarafından çıkardı. Nefs, ruhtan kaçarak yönlendirildi. Onu, Yüce Allah'ın yardımıyla başının üstüne atılmış yakalanmış halde buldu. İç huzurunun örülmüş kamçısıyla ona vurdu ve onu suç ipiyle bağladı. Onu kölelik halinin zindanına getirdi ve onu Rububiyet halinin kapısına bağladı.

Ruh nefsi ele geçirdikten sonra, sapıklık vadisinde yoldan sapan ve fesat eken yaşlı bir adam gördü. O, küstahlık tohumunu taşıyordu ve başı şirk sarığıyla örtülüydü. Belinde zünnar kemerini taşıyordu ve elinde kurnazlık, aldatma ve aldatma kafesi tutuyordu. Hiddet Tabletinden büyü [formülleri] okuyordu. Ruh sordu,

"Sen kimsin? Nerelisiniz ?"  O da:

"Ben, gaflet ateşinden yaratılmışım, lanet okyanusunda balık tutan dalgıcım" dedi.

(İblîs), "Ben ondan daha üstünüm; çünkü beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın" [A'raf, 12]".

 Kur'ân-ı Kerîm tilavetini üzerine atarak onu deldi ve Yüce Allah'ın buyurduğu gibi,

"Lanetli şeytandan Allah'a sığınırım" formülünün ipiyle bağladı:

وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

"Eğer şeytandan bir fitleme seni dürtüklerse hemen Allah'a sığın! Allah her şeyi işitir, her şeyi bilir." [A'raf, 200].

Kur'an okuduğu zaman Allah'a sığınırdı. [Nahl, 98] Şeytan'ı tutsak bulduğunda, onu bir zindana koydu ve onu ruhuna bağladı. Ve Allah'a şu sözlerle yalvardı:

"Ey Rabbimiz, bizi bu zâlimlerin bulunduğu yerden çıkar." [Nisa, 75]

Sonra Allah onu azaptan çıkardı. O, onu gaddarlığın enginliğinden kurtardı. İkisini de kendisiyle birlikte dışarı çıkarana kadar kendisini Şeytan'a ve nefse karşı savunmasına yardım etti. Onları nezaretinde teslim olmaya sevk etti ve her ikisi üzerinde her zaman mutlak bir güç bahşetmiştir.

Bundan sonra Allah onu şükretmenin manevi makâmına [girmeye] uygun kıldı. Bin yıl boyunca Allah'a şükretti, O'na nimetler ve lütuflar yağdırdığı için O'na şükretti. Sonra Allah Teâlâ, parlak bir ışıktan tahtı yarattı. Hayranlıkla baktı ve o kadar sendeledi ki neredeyse yere yığılacaktı. Onu nezaketiyle geri tuttu. Onu emri altına aldı ve ezelden beri bildiği gibi onu yokluktan çıkardı. Çalışmaları O'nun ilmiyle tamamen orantılıydı. Allah Teâlâ'nın dediği gibi: "Merhametli olan tamamen taht üzerindedir" [Tâ-Hâ, 5].

Tahtı, ruhun döndüğü atlıkarınca olarak düzenledi ve içine manevi fetihlerin hazinelerini yerleştirdi. Ruha, tahtın etrafında ritüel tavaf yapmasını emretti. Kendini kutsallaştırma suyuyla yıkadı. Allah Teâlâ'nın yüceliklerini okumak için kutsal bir alışkanlık edindi. Allah Teâlâ'nın kendisine verdiği duyuruyu anında yakaladı. Dedi ki:

لبيك اللهم لبيك

 "İşte buradayım, Allah Teâlâ'm! İşte buradayım ! ."

Ve bin yıl boyunca ayinle tahtın etrafında döndü. Sonra Allah Teâlâ'ya secde etti ve:

"Allah'ım, gafletim olmadığında seni zikrettim, fıtratımdan gelenle sana kulluk ettim" dedi. Sonra Yüce Allah, kutsallık örtüsünü yarattı ve onu yakınlık nurlarıyla süsledi. Ruhu ona gönderdi. Onu gördüğünde, içinde dimdik kaldı ve Yüce Allah'ı bin yıl boyunca takdis etti. Sonra Allah bin nurdan perde, yedi yüz bin yelkenli misk kokulu ve yedi yüz bin yelkenli kafur yarattı, her perde gökle yer arasındadır.

Sonra Allah Teâlâ en saf ışığın kaidesini yarattı. Sonra ruha bu perdelere girmesini emretti. Oraya girdi ve her peçenin arasında Allah Teâlâ'yı, sayılamayacak kadar azamet ve güzellik, nur ve nurdan müteşekkil bir elbiseyle, dilediği şekilde, istediği şekilde gördü. Aşıkların reisi Efendimiz salla'llâhü aleyhi ve sellemin dediği gibi:

إن الله تعالى يرى هيئة ذاته كيف شاء

"Yüce Allah, zatının güzel görünüşünü dilediği gibi verir."

Ruh kaideye ulaştı. Tahtı, kaideyi ve En Yüce Allah tarafından doldurulan perdeyi gördü, böylece onlardan göründü. Sordu:

"Ey rabbim! bu nadirlikler ve tuhaflıklar nelerdir?"

O – celle celâlühü- cevap verdi:

"Bu, mükaşefelerdeki müteşabihat/teşbihteki muğlaklıkların makamıdır."

Beni bu sıfatlarda görmeyen, özün hakikâtini göremez. Benden ve sevdiğimden başka kimse onun tefsirini bilemez."

O'nun dediği gibi,

"Bunun yorumunu Allah ve ilimde kök salmış olanlardan başkası bilemez" [Âl-i İmrân, 7;].

Ruh, gördüğünü görünce kaidenin etrafında döndü, Allah'ın aşkını tasdik etti, rükû etti ve bin yıl O'nun huzurunda rüku etti.

**

 Sonra Allah Teâlâ kalemi ve levhi mahfuzu yarattı. Dedi ki:

 "Yaz, ey kalem! Onun lehindeki ve aleyhindeki şeyleri."

Kalem, ne olduğunu ve ne olacağını yazmak için bin yıl harcadı. Yüce Allah o zaman şöyle dedi:

"Ey ruh! ilmimin gizli hakikâtlerini ve fiilimin cömertliğini düşün! ."

 Ruh, korunmuş tablete baktı. Orada her biri Kaf Dağı gibi olan mektuplarını gördü. İçinde ne zaman bir şey görünse, bir şey ortadan kayboldu. Sordu:

"Ey rabbim! O halde bu kaybolma ve bu görünüm nedir ve bu yazılar nelerdir?"

- Cevap verdi:

"Allah dilediğini siler ve [istediğini] yazar, kitabın anası O'ndadır" [Rad, 39].

Sonra Yüce Allah, melekût alemine aşina oluncaya kadar onu kaide ile taht arasında nurdan yapılmış bir çadırın altında oturttu ve celal krallığının nuru ile ateşini tutuşturdu .

Sonra Allah Teâlâ, Ârifler olan tahtın sahiplerini, çok asil erdemli melekleri yarattı. Allah Teâlâ, İsrafil'i, Azrail'i, Mikail ve Cebrail'i  - aleyhimüsselâm- yarattı. Yüce Allah onlara şu sözlerle bir vahiy göndermiştir:

 "Ey meleklerim!" gidin ve saf sevgi seçkisine, mülkümün reisine hizmet edin!"

Yüce Allah'ın dediği gibi,

"Adem'e secde edin! ."

 Melekler dünyasında bizden daha mı iyi olur?" dediler. Şaşırdılar ve hayretler içinde kaldılar. Yüce Allah'ın sıfatlarıyla nitelenen Allah'ın işareti olan O'nu, Allah diyarında gördüklerinde, şaşkınlık içinde uçup gittiler, O'nun güzelliğinin ve heybetli yönünün etkisiyle secdeye kapandılar. Cenâb-ı Hakk,

"Başınızı kaldırın!"

diye buyurdu.. Sonra başlarını kaldırdılar ve utançtan ve şaşkınlıktan kıpkırmızı olarak O'nun önünde durdular. Hüzünlü bir sesle,

"Bizim, senin bize öğrettiğinden başka bilgimiz yok" dediler (Bakara:32).

Sonra onu selamladılar ve hizmetine girdiler. Sonra ruh,

"Allah Teâlâ'nın itaat ve teslimiyet için seçtiği boyun eğdirdikleri hoş geldiniz" dedi. Ona hizmet etmeye alışmışlar ve itibarı için ona tapıyorlardı. Ruh, ilahi hizmeti gerçekleştirmek için meleklerin ortasında, tek bir durakta bin yıl boyunca durdu. Sonra bin yıl tek rükûda rükû etti, bin yıl tek rükûda rükû etti. Davranışı karşısında hayrete düştüler. Ona saygılarını gösterdiler. Hepsi onun kendi hükümdarları olduğunu ve kendilerinden daha hayırlı olduğunu kabul ettiler, tıpkı O'nun -kurtuluş ona olsun- "Mü'min meleklerden daha hayırlıdır" dediği gibi.

Sonra Allah Teâlâ, sidre-i münteha parlak bir ışığını yarattı. Ve Allah, onun altındaki cennetü'l Me'va yı yarattı. - O'nun övgüsü yüce olsun - ona şöyle dedi:

"Andolsun ki onu (meleği) iniş esnasında en sondaki sidretü'l-müntehânın yanında bir daha gördü. Ki onun yanında huzur içinde kalınacak cennet vardır." [Necm, 14-15].

Ruh meleklerle birlikte uçup gitti. Sidreye tünedi ve bin yıl boyunca Allah Teâlâ'nın yüceliklerini okudu. Sonra evin bahçesine girdi. Meyvesinden yedi, ırmaklarından içti. Saraylarını ve çadırlarını gördü. Cennetin güzeli (hûr) ona hizmet etmeye hazır olarak önünde duruyordu ve gılmanları da öyle.

Sonra Yüce Allah, sonsuz zevklerle dolu sekiz bahçe [cennet] yarattı; ve bin yıl boyunca onlara uçtu. Kendini,

سبوح قدوس رب الملائكة والروح

"En Yüce, En Mukaddes" diyerek,

"Allah bütün noksan sıfatlardan münezzeh ve mukaddestir. Meleklerin ve Rûh'un Rabbidir.."

Sonra Yüce Allah, çekim yeri olması için yedi göğü yarattı. Cennete indi ve bin yıl boyunca Yüce Allah'a ibadet etti. Ve Allah Teâlâ, güneşi, ayı ve yıldızları, kendi binası olarak hizmet etsinler diye yarattı. Sonra onu korkutmak ve [sonsuz azapla] tehdit etmek için ateşi yarattı. Sonra Allah -onu mübarek ve yüce olsun- onun ibadetini, orucunu ve takvasını düzenlemek için zaman ve günleri yaratmıştır.

Sonra Allah yeri, dağları, okyanusları, nehirleri, bulutları, rüzgarları, hayvanları ve bitkileri yarattı ki, yarattıklarının her tarafına geri dönsün, dilediğini yapsın ve ondan dilediğini yapsın. Onu ayırt etme gücüyle inceler, çünkü -övülsün ve yüceltilsin- şöyle demiştir:

"Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün farklı oluşunda aklıselim sahipleri için elbette ibretler vardır."

[Âl-i İmrân, 190]. Sonra Allah Teâlâ, ona bakmak için bedenini ve formunu yaratmak istedi, çünkü gökler, yer, taht ve kaide, mistik bilginin gücü ve birliğin tasdik imparatorluğu nedeniyle reddettiği için - Yüce şad olsun - dedi ki:

"Şüphesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi." [Ahzab, 72].

 Sonra yerin yüzeyinden bir parça aldı ve onu mahlûk kılmak için mayalandırdı. Rububiyyet halinin [kendisine] akması için yarattı. O, iki gözünü müşahede etmek için, iki kulağını dinlemek için, dilini kendini ifade etmek için, iki elini kuvvetle kavramak için, iki bacağını yürümek, [ona] özel bir itibar ve şeref işareti olmak için yaratmıştır. . Sonra, gücün kemâline ulaşıncaya kadar,

"Benim ellerimle yaratıldı" [Sâd,75]

dediği gibi, bedeni şefkat ve şefkat eliyle kırk [sabah] özenle artırdı. Sonra Allah Teâlâ ruhu gökten yere gönderdi ve ona bedene girmesini emretti. Bunu Kendi suretinin suretinde ve O'nun güzel görünüşünün suretinde aferin. Fakat O, zayıf düştüğünü ve ıstıraba teslim edildiğini ve O'ndan korktuğunu gördü. Allah -onu övsün- sonra

"Gir korkma, çünkü sen sadıklardansın" der. Ve Yüce Allah'ın,

"Ona ruhumdan üflenmesine izin ver" dediği gibi, Allah'ın emrine girdi [Hicr,29].

İçeri girdiğinde, aşağıda yer alan taht, kaide, peçe, melekler, levha, kalem, cennet, ateş [cehennem], gökler, yer, dağlar gibi yüksek işaretleri gördü. Çöller, okyanuslar ve Yüce Allah şöyle buyurmuştur:

"Onlara âyetlerimizi kâinatta ve kendi nefislerinde göstereceğiz" [Fussilet, 53].

Sonra gelin duvağını duvakta, duvayı duvakta, üstte altta, altta yüksekte, yakını uzakta, uzağı yakında, zamanı uzayda, uzayı zamanda görür, ve ona nüfuz etti. Her meskende, her adımda Yüce Allah'ı aradı, fakat [O'nu] bulamadı. Ondan sonra şaşkına döndü. Sonra Allah, Kibriyalık perdesi [içinde] indirdi ve O'nu görebilmek için Kendini gösterdi. Yüce Allah'a secde etti ve

"Ey Efendim!" dedi. Senin yüzünden ve Senin emrinle hayrete düştüm. Peki nedir bu velayet/dostluk?"

"Kader madeni, kifâyet/yeterliliğin hakikâti, yakınlık ve tefekkür yeri" diye cevap verdi. O'nun - mübarek ve yüce olsun - dediği gibi,

"Biz O'na şah damarından daha yakınız" [Qâf, 16].

Daha sonra, varlığın huzurunda ona güç bahşedildi ve form dünyasında biçimlendirildi. Beyne hayal, kalbe akıl, idrak, tefekkür, idrak ve bilinci, göğse kalbi yerleştirdi. Şeytanı yarattı. Nefsi iki böğrü arasına hapsetti ve şeytanı şaşkın ve yaralı halde et ve kan arasına gizledi. Peygamberimiz salla'llâhü aleyhi ve sellem buyurdu ki:

"Zîra şeytan, her birinizin içinde, vücudunuzda kanın dolaştığı gibi, (kendisini hissettirmeden) dolaşır." "Bir de açlık ve susuzlukla kanalları ile kanalize eder."

Bedensel form, zihnin güzelliğiyle parıldamaya başlayınca harekete geçti. Allah'ın emri için ayağa kalktı. Göklerin ve yerin meleksi dünyasına baktı. Dedikten sonra bakışlarını kendine çevirdi. Böylece yaratıldığını ve bir yaratıcısının olduğunu biliyordu ve biliyordu. Sonra Yüce Allah'ın aşkını yüceltti ve O'nu kutsallaştırdı.

فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَحْسَنُ الْخَالِقٖينَؕ

"Yaratıcıların en güzeli olan Allah ne Yücedir."

[Mu'minun, 14]

Allah'ın lütuf ve ihsanlarına, yaratılışına ve tabiatına karşı şükretmek ve şükretmek üzere Allah'ın huzurunda secdeye kapandı. Sonra gökteki melekler onun [Allah'a olan] arzusundan dolayı ağlamaya başladılar. Allah'tan onu diriltmesini istediler. Sonra Allah onu göğe kaldırdı. Onu bahçesine soktu ve krallığın tahtına oturttu. Yüce Allah'ın dilediği kadar zaman geçinceye kadar gök meleklerini onun önünde secde ettirdi. Sonra günahı öğrenerek, kendisini affedip tövbenin manevi mertebesini görmesini sağladı. Cenâb-ı Hakk'ın dediği gibi:

"Böylece Âdem, Rabbinin emrine karşı geldi ve şaşırıp kaldı. Sonra Rabbi onu seçti, tövbesini kabul etti ve ona doğru yolu gösterdi" [Tâ-Hâ, 121-122] diyor. Allah - övülsün ve yüceltilsin- şöyle buyurur:

"Ey imtihan altındakiler! Cennetimden çık ve imtihanımın evinde otur."

Allah, onu gökten yere indirdi, hayrete düşürdü, üzüntüyle doldurdu ve Kendisine yakınlaşmasını yasakladı.  alçakgönüllülükle yalvardı. Ayrılığı ve sürgünü için iki yüz yıl ağladı. Sonra lütuf ve mağfiretiyle O'nu bağışladı. Ona rûhâniyet mertebesini göstermiş, ona en güzel mazeretini ve "Beni gören O'nu ta en başta görmüş" âyetini ilham etmiş ve –celle celâlühü- şöyle buyurmuştur:

 "Derken, Adem (vahy yoluyla) Rabbinden birtakım kelimeler aldı, (onlarla amel edip Rabb'ine yalvardı. O da) bunun üzerine tövbesini kabul etti. Şüphesiz O, tövbeleri çok kabul edendir, çok bağışlayandır." [Bakara, 37].

Sonra uzun bir süre geçinceye kadar onu çile evinde hapsetti. Ve onu her gün yetmiş defa bir manevi safhadan diğerine taşıdı ve Rahmân'ın sevgilisi Peygamberimiz -Allah'ın bereketi ve kurtuluşu onun üzerine olsun- ona dedi ki:

"Günde 70 defa Allah'tan mağfiret dilerim." Ta ki sürgünde [Allah Teâlâ'nın] çevresinde gördüklerini keşfedene kadar. Zihnin başlangıcı, duyusal biçimde tamamlanmasıyla tamamen ilkel doğada kurulur. Manevi hallerinin mükemmeliyete ulaştığına dair işlemleri tamamlanınca, onun için ikametgahına ve ikamet ettiği yere geri dönme zamanı geldi. Sonra Yüce Allah onu şu sözlerle çağırdı:

"Ey imanın huzuruna kavuşmuş insan! Sen O'ndan hoşnut, O da senden hoşnut olarak rabbine dön." [Fecr, 27-28].

 Akıl, tefekkür bahçelerine ulaştı. Allah daha sonra vücudunu vahiy cennetine yükseltti. Onu basit bir saflıkla arındırdı ve ona aşırı varoluş cübbesini giydirdi. Ruh bedensel biçimle, biçim ruhla karıştı, ta ki camı şeffaf bir cam olan berrak bir lamba gibi oluncaya kadar. O, ebedî ezelinden çıktığı gibi, ebedî ebedîliğine girdi. O'nun aracılığıyla diriltildi, O'na döndürüldü.

II

İkinci bölüm

Biz bölüme kadar mükaşefe makamında bahşettikleri, âriflerin, tevhid ehlinin ve âşıkların manevi mertebelerinde ruhun seyrinden olanları anlattık. Maksatları, manevî halleri, vahiyleri, sırları, ilimleri, tasavvufi bilgileri, hakikâtleri, manevî incelikleri, mânevî yükselişleri, manevî konuşmaları ve bunların sonu yoktur; Yaratılışının başlangıcından âlemlerin Rabbinin melekler âlemine yaptığı yolculuğun sonuna kadar mahlûkların kalplerinde saklıdır. Biz bu şeyden, onun içindeki mukaddesten ve onun mahiyetinden bahsetmedik; çünkü Allah, azametini yüceltmek için, ilmini gizlemiştir:

"De ki: Ruh, Allah'tandır. Rabbimin emri ve sana az ilim verildi" [İsrâ, 85], yani Rabbimin ilmi. Abdullah ibn Burayde,

"İnsan olsun, deha, melek, şeytan olsun, insanın içinde yaşadığı ruhun ilmine Yüce Allah'tan başka kimse erişemez" dedi.

Âlimler, ruhun doğası hakkında farklı görüşlere sahiptir. [Onlardan] bir grup,

"Ruh kandır. Kanını kaybedenin helak olduğunu görmüyor musun?".

Bir grup, ruhun havayı soluma eylemi olduğu görüşünü destekledi;  

Bir başka grup da, "Ruh, Yüce Allah'ın nurundan bir nurdur" dediler ve onun, O'nun zatının nurundan oluştuğuna inanıyorlar.

Bir grup, "Allah Teâlâ'nın hayatından bir hayat" dedi.

Bir diğeri, "Ruhlar yaratıldı, Kutsal Ruh ise Yüce Allah'ın özünden" dedi.

Diğerleri, "Vahşilerin ruhları yaratılır, ancak seçkinlerin ruhları yaratılmaz."

Başka bir grup, "Ruhlar ebedidir çünkü ölmezler, cezalandırılmazlar ve imtihan edilmezler" dedi.

Bir grup, "Ruhlar bir bedenden diğerine göç eder" dedi.

Diğerleri, "Ruh nurdan yaratıldı" dedi.

Başka bir grup, "Ruh çifttir, ilahi akıl ve insan aklı" dedi.

Mu'tezile ve neccârîlerin müşterek sözü , "Ruh bir arazdır" demiştir.

Hepsi onun hakkında düşündüklerinde yanıldılar ve çoğunluğu Hıristiyanlardan başka bir anlaşmaya varamadılar, [çünkü Allah Teâlâ'nın doğasından dışladığı anayasası hakkında bir fikir buldular; ve onu İlmin kucaklayabileceğinin üstüne koyduğu için, ya da herkes onu Yüce Allah'ın tarif ettiği şekilden başka bir şekilde tarif edebilsin diye]

Allah Teâlâ,

"Sana ruhtan soruyorlar" dedi. De ki: ruh efendimin emrindedir." [İsra, 85].

Hak ve hikmet ehlinin ittifak ettiği şey, ruhların yaratılmış olduğu ve Allah'ın emrinden bir emir olduklarıdır. O'nunla Allah arasında, O'nun saltanatında ve O'nun itaatinde bulunmasından başka bir bağlantı veya ilişki yoktur. Hapsedildiği yerde reenkarne değildir; bir bedeni diğerine girmek için bırakmaz.

Ancak hukema/bilgeler okulu bu konuda şunu tartışır:

"Yüce Allah Teâlâ altı şeyin ruhlarını yarattı: nurun cevherini, koku, beka/varoluş, hayat, ilim ve yükseklik.

 Görmüyor musun ki, ruh, vücutta kaldığı müddetçe parlaktır, gözler görür, kulaklar işitir ve güzel kokar. Dışarı çıktığında, vücut kötü kokar. O kalır, ama ruhun ondan ayrıldığında kaybolur. Yaşıyor ama dışarı çıktığında ölüyor. Âlimdir ama akıl ondan çıkınca artık hiçbir şey bilmez. Beden, akıl içinde kaldığı sürece üstün ve latiftir, ama dışarı çıktığında aşağı ve kirli olur". İbnü'r-Rîvendî ,

"Akıl, bedende ikamet eden ince bir bedendir" demiştir. Bu sözler arasında doğru seçim, şehitlerin sıfatını tarif eden Yüce Allah'ın şu sözünün gösterdiği gibi, onun latif bir beden olduğu [iddiasında] yatmaktadır:

"Aksine! Rableri katında diridirler, sıfatlarıyla doludurlar, Allah'ın kendilerine verdiği nimetten dolayı sevinçlidirler" [Âl-i İmrân, 169-170].

Şimdi, sevinç olarak Allah'ın lütfuyla dolmuş olmak, bedenlerin niteliklerinin bir parçasıdır, ancak burada bedenleri, kendileri, yeryüzünde azap gördükleri için ruhlarıdır. Benzer şekilde, bildirilenleri [gösterir]:

"Şehitlerin ruhları cennet ağacında asılıdır, [Allah'ın] tahtının altında asılı olan kandillere sığınırlar" [hadis]. Ancak bu görüntü tesadüfi olamaz. Biri İbn Abbâs'ın – radiya'llâhü anh-

"Ruh insanın [bedenini] terk ettiği zaman beden ölür ve ruh başka bir surete bürünür" dediğini bildirmiştir.

Ruhun tasviri konusunda rûhânî hakikâtlerin müntesiplerinin lisanının neye işaret ettiğine gelince, Ebû Bekir b. Sa'dan şöyle demiştir:

Ruh nurdan yaratıldı. Heyakil/şekiller, akıl güçlendiğinde zekaya benzer; ışıklar birbirini takip eder ve heyakil/figürler karanlıklarını soldurur. Sonra figürler, akıl ve akıl nuru ile manevî olur. Kendisinin yönlendirilmesine izin verir ve yolunu özenle takip eder. Ruhlar orijinal madenlerine geri döner. Gizli dünyadan buyrukların izlediği yolları düşünürler ve onun yolundan tırmanırlar. İkincisi, ilahi hükümlerden akan şeyleri tefekkür eder ve ikincisi, ilahi hüküm ve yargının sonuçlarıyla tatmin olur, bu en ince manevi hallerden biridir ."

Bazıları, "Ruhlar ferahlık/sevinç vasfından yaratılmıştır, çünkü onlar sonsuza dek sevinç yerine yükselirler" dediler.

Şeyh Ebu Nasr el-Serrac - Allah Teâlâ'nın rahmeti onun üzerine olsun dedi:

"Yüce Allah Teâlâ onun üzerinde Adem'in ruhunu yarattı – melekut alemini nurdan kurtuluşu ve dünyadaki bedeni topraktan "

El-Vâsitî -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- buyurdu ki: "İzzet ve güzelliğin iki kıstası çizilmiş ve ikisi arasında ruhlar belirmiştir." Ayrıca, "(Ruh, Ben başlangıcı olmayan ezeliyetin ve sonu olmayan ezeliyetin oğluyum, çünkü ben başlangıçsız ezeliyetin ve sonu olmayan ezeliyetin oğluyum" demiştir." Yüce Allah ruhları, heybeti ile güzelliği arasında yaratmıştır ve eğer Yüce Allah onları su ve çamurla gizlememiş olsaydı, varlığın iki bölgesinde ortaya çıkan her şey onlara secde ederdi."

Şibli - Yüce Allah'ın merhametli ipi onun üzerine olsun - : "Ruhlar, bedenler ve düşünceler, kendi özleriyle değil, Allah tarafından ortaya çıktı"

el-Vâsitî - Allah'ın bereketi üzerine olsun O, şöyle dedi: Yaratılmışın kendisiyle hayat [aldığı] bir ruh ve yaratılmışın  [aldığı] bir ışık [aldığı] bir ruh, ki bu ruh Allah Teâlâ'nın - övülsün ve yüceltilsin ki - şöyle dedi:

"İşte böylece sana da kendi buyruğumuzla bir ruh (Kur'an) vahyettik."[Şura, 52]».

Ebu Abdallah el-Nibaci, "Arif vuslata erince, onda iki ruh vardır, ruh hallerinin değişmesine ve telvin/renklenmesine tabi olmayan bir ruh da dahil olmak üzere" dedi.

Benim -ama Allah en bilgili olandır- görüşüne gelince, o, aklın Yüce Allah'ta saklı bir sır olduğudur, O'nun mahlûklarından hiçbiri onu, o veya âlimlerin sayısınca müşahede edemez. Allah Teâlâ'nın kendisini mükaşefe sırasında kendisini göstermesini istediği rabbani durumu. Daha sonra onu ruhsal bir doğa biçiminde görürler, ancak yapısının gerçeğini bilmezler. Ona bu sıfatın verildiğinin ispatı, Hz. Peygamber'in -Allah'ın bereketi ve kurtuluşu üzerine olsun- göğe yükselişi sırasında:

"Aşağı dünya semalarında Âdem'i gördüm. İkinci gökte İsa ve Yahya'yı gördüm. Yusuf'u üçüncü gökte, İdris'i dördüncü gökte ve Harun'u beşinci gökte gördüm. Musa'yı altıncı gökte, İbrahim'i de yedinci gökte gördüm." Hz. İsa hariç, hepsinin aşağıdaki dünyada öldükleri, bedenlerinin yeryüzünde kaldığı, ancak ruhlarının cennetin meleksi dünyasına yükseldiği tartışılmaz. Ruhun lâtif bir suret olduğunun bir başka delili de peygamberin -Allah'ın bereketi ve kurtuluşu onun üzerine olsun- ruhların zuhuruyla ilgili şu imada bulunur: "Ruhlar, muharebe düzeninde tanzim edilmiş bir ordudur." . Kendilerini tanıyanlar kendilerine müttefik, cahiller birbirlerine karşı çıkıyorlar" . Yine de dostluk ve karşıtlık, akla uygun biçimden başka türlü ortaya çıkmaz. Aynı şekilde Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemi gören herkes uykusunda Peygamber'in Ruhu'nu görür – salla'llâhü aleyhi ve sellem- çünkü hayal gücü ve mecazi temsil, duyusal biçimin vizyonunun bir parçasıdır, ancak duyusal biçimin vizyonunun bir parçasıdır. Allah Teâlâ onu kutsasın ve selam etsin, dedi ki,

"Beni görmüş olan, beni gerçekten görmüştür, çünkü şeytan benim görünüşümü giyemez."

Bu, gerçeklerin takipçilerine ince bir ima ve manevi inceliğin takipçilerine açık bir delidir.

Mesele:

Ruhun tahttan, kaideden, krallıktan ve meleklerden önce yaratıldığının delili nedir diye soran bir kimsenin sorduğu sorunun cevabı -Allah yardımcımız olsun- varlıklar ve mahlûkatın tümünün cisim ve araz olduğudur. Bu nedenle, Yüce Allah'ın ruhları bedenlerden önce yarattığı konusunda hiçbir ihtilaf yoktur. Yakîn/kesinlik, Peygamber'in –salla'llâhü aleyhi ve sellem- "Allah ruhları bedenlerden iki milyon yıl önce yaratmıştır" sözüyle verilmektedir,  Rivayetlerde Cenâb-ı Hakk'ın yarattığı ilk şeyin Hz. Muhammed salla'llâhü aleyhi ve sellemin nuru olduğu bildirilmiştir.  Bu, onun aklının - ya onun üzerine - varlıklar üzerindeki önceliğine bir imadır.

İnsanların ruhlarının özünü, bedenler arasındaki farklılıklarla karşılaştırılabilir farklılıklarla yaratın - bazıları kirli ve kaba, diğerleri ise tatlı ve narindir. ve bazıları siyah, bazıları kırmızı ve yine diğerleri beyaz - karakterler arasında var olanlarla karşılaştırılabilir - bazıları hassas, yardımsever, cömert ve diğerlerine yakın, diğerleri acımasız, sert, cimri ve aşağılık - ve onlarla karşılaştırılabilir. Yumuşak olanla iğrenç olan arasındaki ve hoş sesler ile dayanılmaz sesler arasındaki fark. Bazıları melekler âleminin ışıklarından yapılmıştır: onlar peygamberlerin, âriflerin, azizlerin ve akrabaların ruhlarıdır. Onları Celâlinin gelin odalarına götürdü. Kendi cemalinin nuruyla onlara Kendini ifşa etmiş ve sıfatlarının elbisesini giymelerini sağlamıştır.

Üstat Ebu Nasr el-Sarray'ın dediği gibi - Allah Teâlâ'nın rahmeti onun üzerine olsun - "Allah Teâlâ - övülsün ve yüceltilsin - Adem'in ruhunu yarattı - onun üzerine kurtuluş - melek aleminin ışığının "ve bu yüzden Majesteleri, güzelliği ve birliği için şiddetli bir arzuya kapıldı. O, müminlerin ruhlarını manevi ve cennet mahiyetinde yaratmıştır ve bu nedenle cennet arzusunu yaşamışlardır. Kaygısızların ruhları atmosferin doğasından yapılmıştır, bu yüzden aşağı doğru eğildiler. Kendi ruhunun Hz. Muhammed salla'llâhü aleyhi ve sellemin ruhuna benzer olduğunu zanneden bir kimsede kesinlikle büyük bir yanlış anlama vardır - kurtuluş onun üzerine - çünkü Peygamber'in ruhu - onun üzerine kurtuluş - azamet ve kutsallık gerçeğinin bir yaratımıdır. Ve peygamberlerin ve doğru söyleyenlerin ruhları, saf bir mahiyette ve melekler âlemine yakın olmakla beraber, Allah'a en yakın mahlûkatta olduğu için onunla mukayese edilemez. Aklının mücevheri, Allah'a yakınlığı olarak tüm yaratıklar arasında [belirli özelliklerle] ayırt edilmiştir.

Âriflerin ruhları ve sıradan insanlara ilişkin doğruların ruhları hakkında.

Ayrıca ruhların farklılıkları olduğu gibi, bedenlerinin tıyniyet/çamurlarının da farklılıkları vardır.

Sonuç olarak, bazıları diğerlerinden daha iyidir, Davut aleyhisselâm hakkında bildirildiği gibi, [burada] Allah Teâlâ,

"Ey Davut! Dostlarımın mayasını/çamurunu, yakın dostum İbrahim, Neci/kurtarıdığıMusa'nın, Safiyy Muhammed, seçtiklerimi yarattım.

Aşkla yananların ruhlarını nurumdan yarattım, azametimden onları musibete fırlattım ve nimetlerle doldurdum."

Bilmelisiniz ki, Yüce Allah onları mistik bilgi, sevgi, yakınlık, konuşma ve tefekkür ile ayırt etmiştir. Onların güzellik, heybet ve ışık ruhunu yarattı, çünkü Musa'ya -kendi kurtuluşu üzerine- dediği gibi onları Kendisi için yarattı:

 "Seni kendime ayırdım" [Tâ-Hâ, 41]. Şimdi, Yüce Allah'ın Kendisi için ayırdığı kişinin her şeyden daha güzel olması gerekir, çünkü Yüceler Yücesi Allah hassastır; Ve O'nun birliğine ancak -Allah'ın selamı üzerine olsun-

"Allah güzeldir ve O güzeli sever" dediği için sadece latif/ince olanlar ulaşabilir.

Kardeşim, bil ki:

Allah sana yakîn/kesinlik nuru versin ki, akıl, kalp ve akıl, tefekkürle bahşedilmiştir. Akıl tasavvuru, el-Vâsitî'nin dediği gibi, ilahî kudretin sıfatlarının ilahî işaretlerin gizlenmesinden tecelli etmesinden ibarettir:

"İlahi kudretini arifler dudaklarından gülümsetmiştir." Kalbin tefekkürü, bazılarının dediği gibi,

"Kalbin tefekkürü, yakîn/kesinliktir" dedikleri gibi, yakîn/kesinlik nurunun temsilidir. Aklın tefekkürü, Cenâb-ı Hakk'ın cennet bahçelerinde vaat ettiği gibi, görmenin tefekkürüdür. Ve ayrıca, eş-Şiblî'nin dediği gibi -Allah'ın rahmeti onun üzerine olsun-

"Ârifler için yeraltı dünyasının tefekkürü diğer dünyanınkinden ortaya çıkar."

Allah'ın kulları, zahitler, Allah'ın görüşünün yeraltında imkansız olduğunu iddia eden büyük alimler de dahil olmak üzere, yaratıkların çoğu bu manevi aşamadan bir perde ile kesilir:

"Gözler O'nu idrak edemez, hâlbuki O gözleri idrak eder." [En'am,103].

Bu konuda yanıldılar, çünkü Yüce Allah [burada] [bedenin] dış görünüşlerinden bahsetmiştir. Kabul ettiğimiz şeye gelince, söylediğimiz şey bu, [burada] dışarının bakışı değil, içerinin bakışı. Kaldı ki Allah, aşağıdaki âlemde ve diğer alemde O'nun bir temsili veya bütünü kucaklayan bir temsil olmamasına rağmen bütünü kucaklayan bir temsil tayin etmek istemiştir. O'nun yaratıklarından hiçbirinin O'nu göremediği ve bütünü kucaklayamayacağı kadar güçlüdür. Özellikle Ârifler bundan daha büyük bir ruhsal aşamaya sahip olduklarından. Celâlinin saflığı Âriflerin ruhunu aydınlattığında ve bu ışık dış göze ulaştığında, ruhun gözü ile ışığın aktığı dış göz arasında bir yol belirir. Bu nedenle Ârif, bazılarının dediği gibi, Allah Teâlâ'nın niteliklerini her şeyde bu ışıkla görür. Bazıları dedi ki:

ما نظرت شيئاً إلا ورأيت الله قبل ذلك الشيء

"O şey ki gördüğümde, önce Allah Teâlâ'yı ​​gördüğümden başka bir şey görmedim."

Bu, Ârifler için görmeye önemli bir ince imadır ve örtünün açılmasının takipçilerinin ruhsal makâmının en uç sınırıdır.

Hiç şüphe yok ki, bu insan topluluğu bu manevi aşamaya asla ulaşamayacak çünkü kalpleri yeraltı dünyasıyla meşgul ve bakışları kayıyor ve gelecek yaşamdan uzaklaşıyor; Ancak bu mülk kime emanet edilirse, Allah onun bu manevi aşamaya ulaşmasını yasaklar.

Vecd şatahatlarının takipçilerinin çoğu, bu okyanusta kahkaha ve şaşkınlıkla alındı, aralarında

Ebu Yezid el-Bistami, Zun-Nun el-Mısri, Yusuf ibn el-Hüseyn el-Razi, eş-Şibli. , Ebu'l-Hüseyn el-Nûrî, el-Cüneyd, Muhammed el-Cüreyrî, Semnûn, el-Hüseyn ibn Mansûr, Ebû'l-Abbâs ibn Atâ, Ebû Bekir el-Vâsitî, Yahyâ ibn Muaz el-Râzî, Ebû Muzahim el-Şîrâzî Muhammed ibn Hafîf - Allah'ın O'nun  yaratılışı için delili - Hişam ibn Abdân, Ebû Bekr et-Tamastânî, Cafer el-Cuzâ, Ebû'l-Hüseyn ibn Hind el- Kureyş  ve diğerleri manevi ustalar arasında onlar gibi - Allah Teâlâ hepsinden razı olsun. Allah'ın eli dilediğine fayda verdiği için, onlara benzer kimseler, bu okyanus ve onun girdapları önünde geri çekildiler. Allah, nimetlerin en büyük sahibidir.

Çağdaş tahrif edicilerden bazıları, Yüce Allah'ın öteki dünyada görülebileceğini, ancak dış göz, ışığının zayıflığı nedeniyle Yüce Allah'ı görmeye dayanamayacağı için gözlerle değil, kalplerle görülebileceğini iddia eder. Ve çünkü göz bir şeyi yalnızca uzayda görebilirken, Allah Teâlâ uzayı aşar. Bu, mutezililerin inancıdır. Bu noktada yanılıyorlar, çünkü Allah'ın mümin ve samimi dostu, günahları çok olsa da, Allah'ın kelamının delili olarak, Allah-u Teâlâ'yı diğer dünyada zahiri bir gözle görecektir. Celle celâlühü –

 "Oysa o gün bir kısım yüzler rablerine bakarak mutlulukla parıldayacak." [Kıyamet, 22-23].

Şimdi Yüce Allah, görmenin göğüslerle değil, yüzlerle anılmasını tercih etmiştir ve göz tüm yüzün bir parçasıdır, oysa göğsün tüm yüzün bir parçası olduğunu söylemek kesinlikle imkânsızdır. Kalbin bakma ayrıcalığı yoktur. Gerçekten de müminin cennetteki bütün varlığı bakıştır, çünkü ruh ve beden güneş ve onun sıcaklığı gibi tek bir şey vardır, öyle ki [bedeninin] bütün uzuvlarıyla Yüce Allah'ı görür. Nasıl ki kalbin mekansız Yüce Allah'ı görmesi kabul ediliyorsa, göz de Allah'ı mekansız görebilir çünkü göz ve kalp her ikisi de yaratılmış şeylerdir ve yaratılma gerçekliği açısından aralarında aralarında hiçbir fark yoktur.

Nitekim kalbe vizyon yüklediklerinde maksatları, rüyâyı inkâr etmektir, çünkü onlar, kalb görüşünün, ancak yakini artıran bir zevaid olduğunu ve Allah'ı taşıyan ilmin gerçek bir görme olmadığını iddia ederler. Ama bu çok büyük bir hata ve aldatıcı bir akıl yürütmedir. Allah bizleri ve sizleri onların inancından korusun.

Bazıları meleklerin peygamberlerden ve doğru sözlülerden daha hayırlı olduğunu söylediler. Bunda yanıldılar, çünkü Yüceler Yücesi Allah, Adem'in ruhunu - barış onun üzerine olsun - Kendisine birleştirdi ve

"Ona ruhumdan üfledim" dedi [Hicr,29].

Aynı şekilde mahlûkunun oluşumunu da kendisine bağlamış ve kırk [sabahlar]

"Kendi ellerimle yarattım" [Sâd ,75] dedi.

Ayrıca Allah, "Yeryüzüne bir halife yerleştireceğim" diyerek vekilliğiyle onu meleklerin üzerine [yerleştirerek] seçti ve onlara onun huzurunda sebat etmelerini emretti. Fakat bütün bunlar meleklere karşı bir hususiyet ve üstünlük teşkil eder. Kaldı ki Allah-u Teâlâ melekleri mânevî mahiyette, peygamberlerin ruhlarını ve azamet ve kutsiyet hakikâtinin âriflerini yaratmıştır ve bu da çok büyük bir hususiyettir ve -böyle olsun. dedi ki:

"Andolsun, biz Adem oğullarını şereflendirdik" [İsrâ, 70].

Bazı mutekellif/ gereksiz külfete giren, gösterişe kapılan kelamcılar,

"Ruh, cismin içinde ve dışında değildir." demişlerdir. Bu büyük bir kusurdur, çünkü Yüceler Yücesi Allah,

"Ona ruhumdan üfledim" [Hicr, 29] demektedir, ancak bu ayet, zihnin bedensel biçimde girişine bir imadır." O ne içeride ne de dışarıda" iddiaları, bu sorunu anlamalarının zayıflığından kaynaklanmaktadır. Onlar gerçekten de bedensel formun zihni içeremeyecek dar bir yer olduğunu tasavvur etmişlerdir. Bu, hayalin bir yanılgıdır ve saçma bir temsildir, çünkü insanın cismi aşağı dünyadır ve içinde göklerden, yerden, tahttan ve koltuktan daha büyük olan kalbi ve içinde ruh bulunan ruhu barındırdığı için. Yüce Allah'ın bir ayeti olduğunu söylediği gibi:

"Onlara evrende ve kendilerinde ayetlerimizi göstereceğiz" [Fussilet, 53].

Bilgeler, Aklıın yeri [sorunu] konusunda ayrılırlar.

Tıp alimleri onun "beyinde olduğunu", tasavvufi bilginin takipçileri ise "kalpte olduğunu" iddia ederler.

İlim adamlarının bu hususta dayandıkları delillerden biri de, kokunun, yemeğin tadının, görünen şeyin ve sesin insanın beş duyu duyusuna benzemesi ve bunların hepsinin bir arada kafada olmasıdır.

Aklın beyinde olduğunu öğrendik, çünkü tasavvufi bilginin takipçileri bunu Yüceler Yücesi'nin şu sözünün argümanını alarak kanıtlıyorlar:

"Onlar dünyayı dolaşmadılar mı?" [Hac, 46].

Şimdi onların bildiği kalpleri vardır ve Allah'ın kendilerine bildiklerini kalpleri olduğunu bildirdiği gibi, aklın kalpte olduğunu biliyoruz. Kökeni, Yüce Allah'ın tefekkür ve ilahi söylem için ruhu yarattığı ve iyi eylem ve araştırma için aklı yarattığı mistik bilginin takipçilerinin konusudur.

Ruh bedenin hükümdarıdır, akıl ise onun hizmetkarıdır ve her ikisi de kalbin sakinleri arasındadır çünkü burası tefsir, tefekkür, örtünme, söylev ve 'ilham' diyarıdır. Kalbin harikaları, doğuştan gelen eğilimlerin, gizemlerin ve bilim ve bilgelik hazinelerinin suretindedir. Ruh hakikâtle, akıl ise ilahi kanunla ilgilenir. Her ikisi de diğer dünyada olduğu kadar aşağıdaki dünyada da birbirinden ayrılmaz, çünkü akıl tefekkür arayışındadır ve akıl cennet arayışındadır. . Akıl, iyi işler yoluyla sonsuz hazzı elde ederken, akıl Allah Teâlâ'nın tefekkürü - övülsün ve yüceltilsin - içsel uyanıklıkla elde edilir. Açık delil, Allah'ın ezelde vaad ettiği şeydir. Ali ibn Sehl'in dediği gibi:

'Akıl ve ruh, öbür dünyaya [yeniden katılmaya], tutku ve iştahlardan kurtulmaya birlikte davet edilir. Bu yüzden ikisine de ruh denir."

Bazı alimler, "aklın ölümü beden gibi tattığını" tasdik etmişler ve bunu Yüce Allah'ın şu sözüyle ispat etmişlerdir: "Her nefis ölümü tatmıştır" [Âl-i İmrân, 185].

Hayal ettikleri şeyde yanıldılar çünkü akıl, cennetin ve meleksel alemin doğasına sahip olan, kutsal bir gerçekliğin, kutsallığın bir düzenidir. O, yaşamda sonsuz ve kalıcıdır. Allah onu azametinin gölgesinde, nurunun nurunda, sıfatları karşısında büyütmüştür. Ölüm sarhoşluğuna yenik düşmez ve Cenâb-ı Hakk'ın buyurduğu gibi ölüm ona ulaşamaz:

"Aksine! Onlar Rableri katında diridirler, sıfatlarıyla doludurlar, Allah'ın kendilerine ihsan ettiği nimetten dolayı sevinç içindedirler" [Âl-i İmrân, 169-170].

Ayrıca, Âriflerin ruhları, Yüce Allah'ın yanında, şehitlerin ruhlarından daha zahir ve daha yücedir, çünkü "Ârifler arasında bir ruh, bin şehitten daha iyidir". Yüce Allah'ın bahsettiği şey, ruhun ölümü tatmasının, ilk dört elementten oluşan insan-hayvan ruhu ile ilgili olmasıdır. Yüce Allah, ruhun [bedenden] çıkmasını istediğinde,

"Ey sakinleşmiş ruh, hoşnut ve hoşnut olarak Rabbine dön" diyerek onu çağırır [Fecr, 27].

Şimdi, ezeli ve kadim mevcudiyete dönüşüyle ​​ayırt edilen kişi, nasıl ölebilir? Akıl ondan çıktıktan sonra, ilk unsurlar çalkalanarak alınır ve bedenler yok edilir. Yüce Allah'ın şu sözü:

"Her nefis ölümü tatmıştır" [Âl-i İmrân, 185]. topraktan, sonra bir damla tohumdan, sonra bir kan pıhtısından ve sonra gevşek bir kütleden yaratılanı ifade eder. Ruhsal ve göksel ruhlar, En Yüce Olan'ın sözünün tefsirinde kesinlikle tanımlanmıştır:

(O gün) sûra üflenecek, ardından -Allah'ın diledikleri dışında- göklerde ve yerde bulunanların hepsi düşüp ölecek; sonra sûra yeniden üflenecek ve onlar birden ayağa kalkmış, etrafa bakıyor olacaklar."

[Zümer,68] ve istisna, [burada] cennete ve içerdiği şeylere ve ayrıca ateşe uygulanır. Arş, kursi, melekler ve ruhlar. Şimdi bakın, ruhlardan daha az olan yok olmaz ve ruhlar, aşırı varoluş yoluyla önceden varlığa sahiptir, çünkü Allah Teâlâ apaçık nurundan ruhları yarattı ve eğer onları doğası gereği perdelememiş olsaydı, insanın yaratığı [ yıldızlar güneşin parlaklığı altında kaybolurken, bütün varlık kendi ışığına karışacaktı. Allah'ın şehvet, sevgi ve tefekkür ile ayırdığı kulları vardır. Kendini onlara her gün bir milyon ifşa ediyor

O'nun yüzünün görkeminin ve O'nunla birleşme arzusunun etkisiyle akılları her defasında eriyip gitmek üzeredir. Ne zaman kalplerini tasavvur etse, bedenleri üzerlerine diktiği bakışın keskinliği ile yitip gider. Bu haldeyken, insanlığın pisliğinden ve tabiatın pisliğinden arınır, temizlenirler. Başkalaşım zamanı geldiğinde, ruh ve beden aynı türden olurlar, çünkü ruhun bedeni bahçelere çeker sonsuz zevk ve onu ölümün ıstıraplarından koparır. Böylece o, ebediyete kadar zihnin refakatinde kalır. Yok edilmemiştir. Yüce Allah'ın, Efendim Muhammed salla'llâhü aleyhi ve sellemin semavi yükselişi hakkında söylediği gibi, melekler aleminin evreninde ruhun eşliğinde iyilik kanadında uçar - Allah Teâlâ salla'llâhü aleyhi ve sellem hakkında

Bir gece, kendisine bazı âyetlerimizi gösterelim diye kulunu Mescid-i Harâm'dan çevresini mübarek kıldığımız Mescid-i Aksâ'ya götüren Allah eksikliklerden münezzehtir. O, gerçekten her şeyi işitmekte ve görmektedir." [İsra, 1],

Hz. İsa aleyhisselâmın durumu hakkında

"Ey İsâ! Ben seni vefat ettireceğim, seni katıma yükselteceğim, seni o inkârcılardan arındıracağım ve sana tâbi olanları kıyamet gününe kadar inkâr edenlerden üstün kılacağım. Sonra dönüşünüz bana olacak. İşte, ayrılığa düşüp durduğunuz hususlarda aranızda hükmü o zaman ben vereceğim." [ Âl-i İmrân, 55] ve İdris aleyhisselâmın durumu hakkında

"Onu üstün bir konuma getirdik." [Meryem, 57] . -Rahmân'ın salât ve selâmı üzerine olsun-

 "Biz peygamberlerin ashabıyız ve bedenlerimiz bir ruhtur" dedi.

Üstad Muhammed Ebu Abdullah ibn Hafif - Allah'ın rahmeti üzerine olsun - bir Kürt gencinin havaya uçtuğunu, arkadaşlarının gözünden kaybolduğunu ve geri döndüğünü görmediklerini anlattı. Aynı şekilde Yüce Allah'ın vekiller, erdemliler, yakınlar, hacılar ve seçilmişler arasında havada uçan kulları vardır. Ve aralarında kutup ve Hızır - ikisine de selam olsun. Allah Teâlâ bizi ve sizi yakın Âriflerin mukarreb makâmıyla rızıklandırsın.

İnsandaki Allah Teâlâ'nın neye hitap ettiği konusunda görüşler farklıdır. Bazıları "ruhtur" dedi ve bunu desteklemek için En Yüce'nin sözünü çağırdılar:

"Nefse ve ona düzen verene; Ona kötü ve iyi olma yeteneklerini yerleştirene ki" [Şems, 7], ve ayrıca Allah Teâlâ sözleri:

"Nefsi Emmare, iştah açıcı ruh kesinlikle kötülüğün kışkırtıcısıdır." [Yusuf, 53].

Başkaları da "bu akıldır" dediler ve bunu Yüce Allah'ın şu sözüyle ispatladılar:

"Şüphesiz bunda, akıl yürüten bir kavim için ibretler vardır" [Nahl, 67] ve ayrıca

"Allah'ın yarattığı ilk şey akıldır" diyen Peygamber'in -Allah onu korusun ve selamlasın- sözleri. Başkaları bunun kalp olduğunu söyleyip, Yüceler Yücesi'nin şu sözüyle kanıtlamışlardır:

"Hakkında bilgin olmayan şeyin ardına düşme! Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur." [İsra, 36]."

"O senin kalbine [vahiy] gönderdi" [Bakara,97] ve O'nun sözüyle:

"Kalp gördüğü hakkında yalan söylemedi" [Necm, 11]. Diğerleri bunun ruh olduğunu söylediler ve bir argüman olarak En Yüce Olan'ın şu sözünü ileri sürdüler:

"Allah yolunda öldürülenleri sakın ölüler sanma! Bilâkis onlar diridirler; Allah'ın, lütuf ve kereminden kendilerine verdikleriyle sevinçli bir halde rableri yanında rızıklara mazhar olmaktadırlar." [Âl-i İmrân, 169-170] ve Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemin sözleri

"Ruhlar yeşil bir kuşun bağırsaklarında" bahçelerde sevinen, ırmaklarından içen ve meyvelerinden yiyen… Diğerleri sonunda,

"Ruh, kalp ve ruh birdir" dedi.

Fakat onun kökünün ruh olduğunu ekleyen dışında onlar bunda yanılıyorlar." Nefs [ilâhî kelâmın] muhatabıdır" diyene gelince, o yanılmaktadır, çünkü Allah-u Teâlâ'nın zikrettiği ruh, cismi surettir. O halde, O'nun, "Ruh aracılığıyla ve onu uyumlu bir şekilde oluşturan şey" [Şems, 7] dediğini görmüyor musunuz? Şimdi, bu, vücut formunun uyumlu oluşumuna bir göndermedir. Ve eğer biri O'nun sözünün anlamının ne olduğunu sorarsa:

"Ve onun sefahatini ve takvasını ilham etti" [Şems, 8].

 

Cevap -Allah bize [yardım etsin]- Ruhun [beden şeklinin] içinde yaşadığı iyilik yolu ile kötülük yolu arasında yer almasıdır. Beden çünkü hassas form ruhu örten giysidir. Şimdi, ondan çıktığı zaman, vücut yok edilir. Bu nedenle, akıl içinde olmadıkça, duyulur biçime sahip hiçbir söylem olamaz. Yüce Allah'ın şu sözlerinde zikrettiği şeye gelince:

"Nefs-i Emmare, şüphesiz kötülüğün kışkırtıcısıdır" [Yusuf, 53], insanın duyusal suretinde olan iştah ve tutkuya olan meyildir. Allah'ın yarattığı karanlıklar olan kin, cehalet, açgözlülük, kıskançlık gibi kınanacak içgüdüler gibi çeşitli karakterlerin aklını deneyimlemek için. Ancak, En Yüce Allah Teâlâ'nın yemin ve geri dönüş çağrısı ile belirttiği şeye gelince,

"Öyle değil, kendini kınayan nefse yemin ederim!" [Kıyamet, 2] ve "Ey sakinleşmiş ruh" [Fecr, 27], doğası melekler âlemine ait olan ruh budur, çünkü iç huzur ve sansür, ruhun nitelikleri arasında kutsanmış iki niteliktir. Muhakkak ki ruh ateşten, ruh da nurdan yaratılmıştır. Şimdi ateş ateşe döner, nur ise Allah'a döner - hamd ve selâm olsun – Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemin dediği gibi

 "Her şey aslına döner". "O'na ruhumdan üfledim" [Hicr, 29] dedi. El-Hüseyn ibn Mansûr [Hallâc] -Allah onun değerli ruhunu kutsasın- dedi ki:

"İnsanda kalın ve latif vardır, emirler kalın olana, konuşma ise latif olana uygulanır". Ama aklın muhatap olduğunu iddia eden, illüzyona girer, çünkü Allah-u Teala aklı, kalbi aydınlatmak için nuru, İlmin açık anlatımını, başka bir amaç için değil, kendini eyleme dayatan bir yük yaratmıştır. Akıl, suretlerin karanlığını [aydınlatmak] için Yüce Allah'tan bir lambadır. Yani akıl olmasaydı, sözler yanlış olurdu ve ruh halleri bozulurdu. Muhatap kalptir diyen ve delili Yüce Allah'ın sözü olan kimseye gelince:

"Onu senin kalbine indirdi" [Bakara, 97],

"Kalp gördüğü hakkında yalan söylemedi." [Necm, 11] ve bağlantı hesap olarak adlandırılacak "ve diğer karşılaştırılabilir, bu yanlıştı çünkü kalp aklın yeri ve koltuğudur. Kalbe Allah'ın daha önce bahsettiğinden başka bir şey gelirse, sorumlu kişi ruhtur ve Allah -hamd ve şanı yüce olsun- "Şehri sorgula" demiştir [Yusuf, 82]. şehrin insanları. ilham Çünkü kalp aklın evidir, çünkü peygamberlik ilhamının muhatabı akıldır ve kalp akıl için Allah'ın aynasıdır. Gizli dünyadan bir şey onda görünüyorsa, bu onun görünme yurdu olduğu içindir. Oysa kalp, aklın baktığı ve akıl bakandır. Yüce Olan'ın söylediği şeyin anlamı:

"Kalp gördüğü hakkında yalan söylemedi" [Necm, 11], kalbin, aklın gördüğü hakkında yalan söylemediği, yani ortaya çıkan görmeyi onayladığıdır.. Bütün bunlar, kalbin zihnin şehri olduğu, zihnin onun sakini olduğu anlamına gelir. Bu nedenle, el-Hüseyn ibn Mansûr'un [Hallâc] dediği gibi, akıl onda Allah'ın muhatabıdır: [Konunun] sonuna kadar

"İnsanda kesif/kalın ve latif/incelik vardır". Bazıları,

"Yaratıklar Allah'tan bir perde ile ayrılmıştır ve akıl hem sözü söyleyendir, hem de hitap edilendir" dediler. Sonuç olarak, Ârifler için kalp bir sıfatlar kabuğudur ve ruh benlik denizinde bir dalgıçtır.. Kalp, melekler aleminin çatı penceresidir, ancak akıl, ihtişam aleminin lambasıdır. Kalp ilhamın yemyeşil bahçesidir ve akıl cömertliğin bayrağıdır. Kalp, aklı kalan karakterlerin orijinal madenidir. Gönül aşkın kafesi, akıl ise arzunun bülbülüdür. Kalp, sevginin meyve bahçesidir ve ruh, krallığın saf seçimidir. Kalp, mükaşefenin yoludur ve akıl, tefekkürün semavi yükselişinde gayretlidir. Kalp hikmetin/bilgeliğin gözüdür ve akıl mistik bilginin boyasını taşır. Kalp, firasetin aynasıdır ve ruh, ilahi takdirin ışığı ile aydınlatılır. Kalp şefkatin evidir ve ruh kesinlikle sarhoştur. Kalp tövbeye yönelen, akıl ise Allah'a dönme yolcusudur. Kalp, yaratılışın ağırlığını veren terazidir, akıl ise Hakk'ın varlığını sürdürmesini sağlar.

Ârifler için akıl ve nefs neyi temsil ettiğine gelince: akıl sırların tefsiri iken nefs günahların taşıyıcısıdır. Akıl Allah'ın hidayetidir, fakat nefs yaratıkların düşmandır. Akıl, [şeytanın] önerilerini reddeden savunucudur ve nefs, başarısızlığın yurdudur. Akıl, ilhamın sakinidir ve nefs, rüyaları manipüle eden entrikacıdır. Nefs, günahları işlemek için uygun fırsatı gözetlerken, akıl bayrakların başında yürür. Akıl, öfkeyi yasaklar, nefs ise hazzın hazinesidir. Akıl tatlılığı arar, nefs ise gayretle oburluğa düşkündür. Akıl kelimeleri ağırlaştırır, ancak nefs eylemleri bozar. Akıl ilahi ayetler üzerinde tefekkür eder, nefs ise musibetlere sebep olur. Akıl, bilgeliğin boyasıdır, nefs ise ıstırap okyanusunun dalgıcısıdır. Nefs, şirk ile yaratılırken, akıl temsille doludur.

III

Üçüncü bölüm

 

Aklın, kalbin, zekanın ve ruhun doğuştan gelen karakterlere sahip olduğunu öğrenmek

Ruhun doğuştan gelen karakterlerine gelince, bunlar gizemlerdeki yolculuk programından oluşur ve ilahi duraklara daldırma.

Doğuştan gelen karakterleri arasında arınma ve güzel hidayet, sarhoşluk ve ayıklık, kasılma ve bast/genişleme, korku ve umut, başlangıçsız sonsuzluğa yolculuk ve başlangıçsız sonsuzluğa kaçış, son, yalnızlık ve kendini mahrum etme, sürgünde sabır ve yol vardır. üzüntüde, [Allah Teâlâ ile] sohbette tefekkür ve yakınlık arayışı. Doğuştan gelen karakterleri arasında hala vecd anlarının korunması ve duaları gizli tutma gerçeği, özlemdeki tatmin ve ilahi takdirin önceliğine gösterilen dikkat, duaları, coşkunun avı olduğunda kahkahaları ve sitemle boğulduğunda ağlamayı, konseri manevi olarak duymanın zevkini ve basit saflığa girmeyi, güzel yüzlere bakmayı ve saf saflığa girmeyi sağlar. Gül ve mersin mahremiyeti, Zûn-Nûn Misrî'nin -Allah ona rahmet etsin- dediği gibi:

"Kim Allah'ın mahremiyetinde kalırsa, her güzel beyaz ve berrak şeyin, her tatlı sesin ve her hoş kokudan tadar."

Doğuştan gelen karakterleri arasında ayrıca tüketim ve tutkulu arzu, güzel kokan şeyleri koklama ve sevgilinin yüzüne karşı tutkulu arzu, hüzün ve inilti, bağırma ve hıçkırık, ajitasyon, mistik vecd sırasında ve benliğin var olanda, aşkta yok edilmesi de vardır. Manevi inziva ve tasavvufi birlik arayışı, tefekkür ve örtünme arayışı, semavi yükselişte yükselme ve doğru yola çıkma, aşırı varolma ve kendini yok etmeye boyun eğme, şarkı söyleme ve dans etme, kendini insanlık durumundan kurtarma ve [Allah Teâlâ ile birlik kazanma gerçeği.

Manevî incelik ilimlerinde yetişenlere hak arayanlar arasında hak arayanlara aklın doğuştan gelen bir takım karakterlerinden bahsetmiştim.

Kalbin doğuştan gelen karakterlerine gelince, bunlar arasında pişmanlık ve Allah'a tövbe, hürmetkar korku ve korku, şefkat ve korku [vecd], saflık ve sadakat, sabır ve alçakgönüllü memnuniyet, [Allah'ın isimlerinin] zikredilmesi ve tefekkür, iç uyanıklık ve gözlem, vecd ve hüzün arayışı, niyetin samimiyeti ve saflığı, alçakgönüllülük ve cömertlik, bilim ve düş, doğruluk ve sadakat, iyilik ve cesaret, zühd ve yoksulluk, [Allah'a] teslimiyet ve uysallık, pişmanlık ve ağıt, acıma ve merhamet ve daha nice erdemler saymakla bitmez.

Aklın doğuştan gelen niteliklerine gelince, bunlar arasında ayırt etme ve düşünme, bilim ve açık açıklama, ima ve yeterlilik, iyilik ve hoşgörü, özen ve terbiye, hidayet ve övünme, anlayış ve temsil, sağduyu ve yönetim, açlık, susuzluk ve terk vardır. Yeraltı dünyasının ve içerdiği şeylerin ve son olarak, aklın doğuştan gelen karakterlerinden türetilen övgüye değer tüm eylemler.

Ve onun hakkında söylediklerim, anlayışlı biri için yeterlidir.

Nefse gelince, ruhun özünü kendi hakikâtinde bilemediği gibi, onu özünde bilemez çünkü akıl Yüce Allah'ın latif tatlılığının alametidir.

Şimdi, gazap ve yumuşaklık, Yüce Allah'ın sıfatlarından ikisidir ve O'nun sıfatları ve zatı birdir. Ve O'nun hakikâtinin ve cevherinin ilminin saçma olması gibi, aklın ve ruhun tabiatını bilmek de saçmadır, çünkü her ikisi de Yüce Allah'ın iki esvabıyla örtülüdür, ki bunlar hiddet ve tatlılıktır. O'nun tecellilerinin tecellisi ile ispat edilse bile, O'nun mahlûklarından hiçbiri O'nun sıfatlarının hakikâtine yükselemez. Bir kimse onun sözünün anlamı hakkında bir soru sorarsa - onun hakkında kurtuluş –

"Nefsini bilen efendisini bilir" [ve der ki] onun tasavvufi bilgiye sahip olduğu gerçeğine bir göndermedir. Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellem onun yerine tasavvufi ilimlerle bahşedildiğini söylemek istemiştir. Bu, Allah'ı tanımadaki acizlik hakkında mahlûkata verdiği bir öğretidir ki, O yücelsin. Yani, yaratılmışların hakikâtini bilmiyorsanız, yaratıcının hakikâtini nasıl bilebilirsiniz?

Bunun delili O'nun sözündedir - övülsün ve yüceltilsin ki - "Onlar Allah'ı O'nun gerçek ölçüsüne göre ölçmediler" . Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemin de aynı anlamda

"Senin hamdini bitirmeye muvaffak olamam. Kendini övdüğün gibisin."

 Âriflerin vaizi, [Allah için] aşkla yananların hekimi, zamanın mumu, şefkatin kanıtı, "Büyük Üstad" Ebu Abdullah ibn Hafif - Tanrı ruhunu kutsasın - ruhun doğası nedir."

"Onu özünde bilemezsin" diye yanıtladı. Ancak, eylemlerinin tezahürü ile kendini gösterir. O'nun sıfatlarından biri de Allah'a muhalefettir. İştaha yatkındır. Adanmışlık eylemleri ona ağır gelir ve huzur bulduğu boşluktadır. El-Vâsitî -Allah onun aklını mubarek kılsın- şöyle demiştir:

النفس ظلمة وسرها سراجها ومن لم يكن له سر فهو في الظلمة أبدا

"Nefs karanlıktır ve gizli şuuru da onun lambasıdır ki, gizli şuuru olmayan, ebediyen karanlıkta kalsın."

Ruhun doğuştan övülen özellikleri olduğu gibi, ruhun da, Yüce Allah'ın dilerse [manevi yolun] taliplerine açıklayacağımız kınanması gereken doğuştan gelen özellikleri vardır.

O'nun/nefsin kusurları arasında, kendini boş yere adamış bayağı kimselerin, gaflete düşen piyasacıların ve cahiliye âdetlerinin riyasetçilerinin arkadaşlığını sevmesi vardır. Onu iyileştirmenin yolu, [Allah'tan] korkan alimler ve Allah'ın erdemli kulları topluluğuyla arkadaşlık etmektir.

Nefsin/kötülükleri arasında tüccarlar, devlet üyeleri, Türk reisleri ve mahkumlar vardır emirleri çevreleyen çemberin içinde olan ve sadece yeraltı dünyasına olan ilgisinden dolayı onların işlerini önemseyen. Onu iyileştirmenin yolu, zühd ve münafıkların arkadaşlığını yeniden aramak ve dirilişteki [ruhların] hallerini tiranlara mahsus çeşitli cezalarla ilişkilendirerek düşünmektir.

Sınırsız özgürlüğü savunanların, entrika ve güç kullananların, [metne] ihanet eden [Kur'an'ın] okuyucularının, ihmalkâr hukukçuların ve cahil sufilerin huzurunda olması O'nun kusurlarındandır. Yakîn/kesinlik ve dürüst azizlerle donatılmış manevi ustaların bir parçası olan hürmet, dindarlık ve hükümetten oluşan bir şirket tarafından iyileştirilir.

Yine…Hükümdarlar, kibirle yoğrulmuş kimseler, (Allah'a) yalvaranları taklit edenler, minberlerine [onlara benzemek için] gelip oturanlar, O'nun kusurlarındandır. Onu iyileştirmenin yolu, Cüneyd'in dediği gibi -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- Allah korkusuyla aşılanmış ve içsel uyanıklığa kapılmış samimi sufilerle birlikte oturmaktır: "Eğer [Allah] insanlar için hayır dilerse. talip ise, onun sûfilerle kaynaşmasını kolaylaştırır ve [Kur'an okuyanlarla] ilişki kurmasını engeller."

Ayıplar arasında, kadınlarla ve ergenlerle arkadaşlık etme, yüzlerini inceleme, onlarla ilişki kurma ve onlarla birlikte eğlenme aşinalığı ve eğilimi; üstelik, böyle davranan kişi, En Yüce Olan'ın tarif ettiği gibi, bunun kendisine zararlı olmadığını düşünür: "Yaptığı çirkinliğin kendisi için süsleneceği [sahte görünüş] ve onu güzel bulan kişi"[Fatır, 8].

Onları iyileştirmenin yolu, onlarla şirk koşmayı bırakmak, Allah'tan içenlerin arasına girmek ve onlardan bir saat hatta bir an bile ayrılmamaktır. Allah Teâlâ yeryüzünde. Onlardan kim olursa olsun, Cenâb-ı Hakk'ın şöyle buyurduğu gibi İblis'ten ve onun ordularından korunmuş olur:

"Kullarım üzerinde hiçbir gücünüz yoktur" [Hicr,42] ve O'nun - kurtuluş onun üzerine olsun - dediği gibi o: "İnsan, kardeşi aracılığıyla daha güçlüdür." Yusuf ibn el-Hüseyin - Tanrı ruhunu kutsasın - dedi ki:

"Benim bir şey yaptığımı gördüğünde, genç erkeklerle çıkmak dışında yap, çünkü bunlar en büyük ayartmalardır." Ve dedi ki: "Sufilerin musibeti genç erkek ve kadınların yanındadır."

Yine…eğlenmeye, şakaya, hoş şeylere meyilli olmak, büyük günahlara düşüncesizce koşmak, gençlerin yaptıkları gibi çeşitli fiiller onun kusurlarındandır. Ancak bu eylemler bir bütün olarak kalbi katılaştırır. Bunu tedavi etmenin yolu, tasavvuf ümmetinin ilimlerini, iyi eğitimlerini ve iyi amellerini, tabiatın sebep olduğu musibetlerden kurtulup kendilerini yetiştirinceye kadar dikkatle incelemektir. Yüce Allah Teâlâ bir grup nankörü suçlayarak

"Dinlerini oyun ve eğlence edinenler" [Araf, 51] Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

"Kardeşinle çekişme, onunla şaka yapma ve ona umduğu ümidini boşa çıkaracak hiçbir söz verme."  Onlardan bazıları [Sufiler]. ] "Çoğu şaka yalandan gelir" diyor.

Onun kusurları arasında cehalet ve yalan vardır. Onu iyileştirmenin yolu, hakikât ustaları eşliğinde ilim öğrenmek ve sûfîlerin salih amelleriyle meşgul olmaktır.

Yine…

Babalarına, annelerine ve yakın akrabalarına gitmek, pırıl pırıl evlere, otellere sık sık gitmek, memleket halkıyla [yaşadığı yer] yöre halkıyla dostluk kurmak, onun kusurları arasındadır. Onları iyileştirmenin yolu, yurtlarından sürgüne gitmek, nefislerine karşı savaşan, Allah'a ve Allah'a karşı aşkla yanan samimi sûfîlerin bir dergâhına girmektir.

"Kim kendini Allah'a ve peygamberine sürgün ederek evinden çıkar" [Nisa, 100] ve onların çabalarına katılarak sabretmekten ibarettir.

Allah'ın Peygamberi sallallahu aleyhi ve selleme dediği gibi: "Sabah ve akşam Rablerine dua eden ve O'nun yüzünü arzulayanlara sabret." [ Kehf, 28].

Yine…

Kötülükleri arasında parayı, toprağı, binaları, parlak ve altın rengi geniş evleri, köle, aile ve köle olarak doğan çocukları, altın ve gümüşten yapılmış süsleri, çeşitli ipek elbiseleri sevmek vardır. Ona şifa vermenin vasıtası, dünyanın geçici mahiyetini, ölümün gelişini, nefsin kabirde hapsedilmesini, dirilişini, Nakir/Cimri [Yoksa onların mülkten bir nasipleri mi var? Öyle olsaydı insanlara zerre miktarı bir şey vermezlerdi." [Nisa 53] ve Katmir'e [değersiz-önemsizlere] verilecek hesabı, ateşin kavurucu sıcağını tefekkür etmektir. Cehennem, cennetin devamlılığı, lezzeti ve Allah'ın varlığına [karşılaştırılır] - O, kutsansın ve yüceltilsin - ve - O'nun adı yüceltilsin - şöyle der:

 "O [yeryüzünde bulunanların hepsi] ] çabuk bozulur, yücelik ve cömertlik sahibi efendinin yüzü kalır" [Rahman,26-27]. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:

"Yeraltı bir köprüdür, onu geçin ve yurdunuzu oraya sabitlemeyin./imar etmeyin."

O'nun kusurları arasında bilimden şüphe etmek, karşıt olanı araştırmak, hukukçular meclislerinde anlaşmazlıklara dalmak, kürsüde sert sözler söylemek, şer'î görüşleri, hükümleri, hükümleri söylemek, adaleti yerine getirmek, sevgiyi sevmek vardır. Edebi eserler, şiir okumak, ölçülü okuma, hat sanatı, belagat, birçok dili konuşma, dilbilgisi, astronomi, teoloji, felsefe bilimi ve aynı türden diğer şeylere dalmak, hepsinin amacı güç ve perdedir. Amacı yüzlerini kendilerine çevirmek ve kar elde etmek olan nişanıdır. Onu iyileştirmenin yolu, dini pratiğin saflığını tatmak, kendini gayretle içsel uyanıklığa vermek, vecd ve vahyin ustalarına katılmak ve sevginin takipçilerinin sözlerini dinlemektir. Ebû'l-Abbâs Süreyc'in -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- Şiblî'ye:

"Ey Ebû Bekir! Fıkıh ilmine bir göz atmaya tenezzül etseydiniz, sizden hukuki tavsiyede bulunmanızı isterlerdi". Eş-Şibli,

"Gizli vicdanımı taşıyan bir düşünce, İbn Seric'ın verebileceği yetmiş hükümden çok daha naziktir" diye cevap verdi.

Yamalı elbiseleri süslemek, görünüşüne özen göstermek için çeşitli renklerde elbiseler dikmek, tasavvuf elbiselerinin ve tasavvuf elbiselerinin renkleriyle zihnin oyalanması ve tasavvufların kullandığı araçlardan olan hırkaların süslenmesi onun kusurlarındandır. Ancak bu lüks, vesveseyi çağrıştırır/ kışkırtır. Bundan kurtulmanın yolu, kaba bir örtü giymek ve gizli vicdana saygı göstermektir. Ruveym'in bazı arkadaşlarına dediği gibi:

 "Bu durum ancak ruhun alçalmasıyla olur. O halde bundan kaçınmak için sûfîlerin beyhudeliğini dert etmeyelim".

Yine…

Dini görevleri gösterişli bir şekilde yerine getirmesi, sözlerin yumuşaklığı, mahlûkata hürmetine şehadet, sefaletin ve yapılan fedakarlıkların sergilenmesi, yüksek sesle bağırarak manevî bir inzivaya çekilerek vecd içinde esrime arayarak taklid yapmak onun kusurları arasındadır. Şöhret kazanmak ve bayağıların gözünden zevk almak için kendini başkalarına göstermek için [riya]. Ancak bu, münafıklığın köküdür. Bunu tedavi etmenin yolu, halkın hizmetine girmek niyetiyle bu yerden çıkmak, kendini dilenciliğe ve şöhret elbiselerini çıkarmaktan ibaret diğer benzer eylemlere indirgemektir. Sıradan insanlar, çünkü Allah Teâlâ ikiyüzlüleri kovdu,ve dediği gibi,

"Onlar insanlara karşı gösterişle doludurlar; yine de şu ile bu arasında tereddüt ederek Allah Teâlâ'ya pek yalvarmazlar." [Nisa, 142-143]. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: "Ümmetimdeki zalimler, Allah Teâlâ'nın koruduğu kimseden başkasını parmağıyla gösterendir." Yahyâ ibn Mu'âz [er-Râzî] -Allah'ın rahmeti üzerine olsun-, "Riyaset, İblis'in meydanlarıdır, ordularıyla birlikte oraya iner" buyurdu.

Kötülükleri çok yemek ve çok içmek, her türlü yemek, tatlı ve tatlı için açgözlülük ve soğuk su içmektir. Şifanın yolu, devamlı oruç tutmak ve az yemektir, Zûn-Nûn'un efendisi olan ve (Allah'ın rahmeti üzerine olsun) Şukrân'dan naklettiği gibi, "Müridin afeti, şehvete dalmaktan başka bir şey değildir.."

Kötülükleri arasında tembellik ve tembellik vardır. Şifanın yolu, [Allah'ın] kullarının katılımı ve dinî vazifelerin şevkidir.

Kötülükleri arasında mantıklı olmayan şeyler hakkında çok konuşmak var. Ondan kurtulmanın yolu, Yüce Allah'ın duası olmayan her şeyden kaçınarak susmaktır. Bir kimseye o yokken kötü söz söylemek, iftira atmak, hakaret etmek, hakaret etmek, iftira atmak, haksız yere suçlamak, entrika, iftira, görünüşleri süsleyen, kötü niyetle yönlendirilen başkalarının eylemlerini ve jestlerini gözetleyen ve dilini boş konuşmalarda yayılmaktan kurtaran. Bu, kalbin katılaşmasına ve [cehennemden] ateşin azabına yol açar. Onu iyileştirmenin yolu, Yüce Allah'ın sözünün sonuçlarını ve günahları uzaklaştıranın O olduğu gerçeğini düşünmek, dirilişin ne kadar sürdüğünü, orada iddia edilen rivayeti, Hz. ateşin büyüklüğü ve azabı, çünkü Yüce Allah,

"Dillerinin onlara karşı tanıklık edeceği gün" [Nur, 24] dedi." "İftiradan sakının, çünkü iftira zinadan beterdir" buyurdu.

Müslümanların gizlediği kusurları araştırmak, gafilleri dinlemek gibi kusurları vardır. Yüce Allah'ın Peygamberi salla'llâhü aleyhi ve selleme dediği gibi,

"iyileşmenin yolu aşağı bakmak, boşuna ve gevezelikten uzaklaşmaktır"

"Müminlere söyle, bakışlarını indirsinler ve iffetli kalsınlar." [Nur, 30]  sonra doğruları tarif etti ve şöyle dedi:

"Boş ve mânasız davranışlarla karşılaştıklarında onurluca çekip giderler." [Furkan, 72] .

Kötü huyları arasında huysuzluk, şakacılık, kahkaha ve günah işleme sevinci vardır. Şifanın yolu, mezarlıklara girmek, ruhani mürşitlerin [mezarlarını] ziyaret etmek, onların huzurunda ağlamak ve Yüce Allah gibi [bu dünyanın] beyhudelik yurdundan uzaklaşmaktır. Allah Teâlâ ona: "Şımarma, çünkü Allah, şımaranları sevmez" [Kasas, 76] dedi ve onun -aleyhisselâm- dediği gibi:

"Allah, kederlenen her kalbi sever".

Yine…

 Dini farzlarda tembellik ve aylaklıkta huzur aramak, onun kusurlarındandır. Onu iyileştirmenin yolu, secdede hareketsiz kalmaktır.

Şafak vakti uykudan uyanmak, sürekli kaldığı evde yemek yemek ve tefekküre varıncaya kadar tefekkürde uyanık kalmak.

İnsanların elinde tutulan şeylere karşı şehvet ve açgözlülük O'nun kusurlarından biridir. Onu iyileştirmenin yolu sabretmek, Yüce Allah'ın verdiği mallarla yetinmek ve bazılarının dediği gibi, yeraltında ve diğer dünyadaki aşağılama ve sefaletin açgözlülükten doğduğunu bilmektir: "Açgözlülük ile yüzsuyu gider ."

Kötülükleri arasında, uzun bir ömür bahşedilme ümidi vardır. Abdullah İbn Ömer'in -Allah ikisinden de razı olsun- dediği gibi, "Şifa bulmanın yolu her saat ölümü izlemektir." Yeraltında bir yabancıymış gibi ya da yolundan geçiyormuş gibi ol ve kendini kabir ehlinin arasına koy" der.

Kötülükleri arasında dünyaya bağlanmak…

Onu iyileştirmenin yolu, belirli bir bilimden, Yüce Allah'ın onun yaratıcısı, onu beslediğini ve Allah'ın ona [mutsuzlukla] vurmak isterse, Yüce Allah'ın yanı sıra ona da vuracağını bilmektir.

"Eğer Allah sana bir musibet dokundurursa, onu O'ndan başkası sizden alamaz" [Enam, 17] ve böylece - O'na selâm olsun" dedi."

"Kim servetinden dolayı zenginin önünde tevazu gösterirse, dininin üçte biri ondan uzaklaşmıştır."

Onun kusurları arasında kıskançlık da vardır. Onu iyileştirmenin yolu, kendi nefsinin kusuruna bakmak, onu en şiddetli şekilde suçlamak, onu dönüştürmek ve Allah'ın elinin verdiği nimeti Allah'ın kime verdiğini kesin olarak bilmektir.

Kötülükleri arasında açgözlülük vardır. Bunu tedavi etmenin yolu, mahrumiyet içinde yaşayan fakirlere ve insanları rahatsız ederek dilenmeyen iç uyanıklık müritlerine, esans tadına kadar  cömertlik yaydığını ve içerdiği nimetlerle kalbinden açgözlülüğün çıktığını ve kişinin -barış onun hakkında olsun - zevk bahçesini onların sevgisiyle elde ettiğini söyledi:

 "Bahçe [cennet] cömertlik bahşedenlerin yurdudur."

Kötü içgüdüleri arasında kötü içgüdüler vardır. İhvan arasında şiddetli bir mayına sahip olmak ve onları kovmak. Onları iyileştirmenin yolu, manevi üstatların âdetlerini, ilahi ilim kanununa göre birbirlerine muamele etme şekillerini, açık yüzlerini yıkamalarına izin verdikleri iyilikleri, nezaket ve nezaketlerini gözlemlemektir. Ayrıca, Yüceler Yücesi Allah, peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemin yüksekliği hakkında şöyle demiştir:

"Gerçekten sen üstün bir ahlaki yüksekliğe sahipsin" [Kalem, 4] ve ayrıca şöyle demiştir:

"Eğer sen kaba ve katı yürekli olsaydın, etrafından dağılırlardı" [Âl-i İmrân, 159]. Ve -Allah ona selâm olsun- dedi ki: Peygamberimiz salla'llâhü aleyhi ve sellem, "Mü'min, ahlâkının güzelliğiyle oruçta sebat eden kimse derecesine erişsin."

Kötülükleri arasında düşmanlık, düşmanlık ve nefret vardır. Onu tedavi etmenin yolu, dünyayı burada yaşayanlara bırakmaktır, çünkü bu kusur kavgalardan kaynaklanır ve kavgalar, yeraltı dünyasının insanlarının başvurduğu şeylerden bazılarıdır. Şimdi bu, Yüce Allah için seçkin bir emirdir, çünkü - onun üzerine barış olsun - "Yüce Allah için, dünyada zühdden daha değerli bir şey yoktur" dedi.

Kötülükleri arasında gurur ve öfke vardır. Bunu tedavi etmenin yolu, kişinin kendi zayıflığını, çaresizliğini, her şeye olan ihtiyacını, hatta dışkılama dürtüsü kendine hakim olamayacak kadar kendini ele geçirdiğinde, insanın ruhundan uzaklaştıramayacağı gerçeğini düşünmektir. . Yüce Allah'ın dediği gibi,

"İnsan zayıf yaratılmıştır" [Nisa, 28]. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki kibir ve öfke, Yüce Allah'ın sıfatlarından ikisidir. Ama kim O'nun sıfatlarına sahip çıkıyor, aynı zamanda korkunç bir şirk teşkil eden ve şirkinden suçlu olan Kendi saltanatını da iddia ediyorsa, Yüce Allah onu [cehennem] ateşine sokar - selâm ona olsun. - dedi ki, "Yüce yüce dedi ki,

"Kibriyalık benim cübbemdir ve ihtişam benim peçemdir ve kim Beni ikisinden birinden uzaklaştırırsa onu ateşe atarım ve artık onu umursamamda".

Kötülükleri arasında aldatma, sahtecilik, müstehcenlik ve adaletsizlik vardır. Onu iyileştirmenin yolu, Yüce Allah'ın [vaad ettiği] azaptan korkmaktır, çünkü izlenen amaca rıza gösteren O'dur, öyle ki salla'llâhü aleyhi ve sellemin dediği gibi: "Kim isyanla bir şeye kalkışırsa, umduğundan daha uzak ve beklemediği şeyin gelmesine daha yakındır.."

Kötülükleri arasında zenginlik sevgisi, gösteriş ve kibir vardır. Bundan kurtulmanın yolu, tevazu ve teslimiyeti kendinde idrak edinceye kadar, büyük gayretler sarf ederek, gencine ve ihtiyarına karşı tevazu içinde kalmaktır. Ve [işte budur], müminlerin kalplerini ağırlığıyla ezen ve onları âlemlerin Rabbinin sevgisinden [yaptıran] Cenâb-ı Hakk'ın buyurduğu gibi:

"Allah, kendini beğenmiş, övünüp duran kimseleri asla sevmez."[ Lokman,18].

Kötülükleri arasında kardeşleriyle çekişmek ve insan doğasına özgü asılsız iddialarda bulunmak. Bundan kurtulmanın yolu, Yüce Allah'ın kalbine baktığını bilmek… Halkın makamına erişmeyi engelleneceğinden korkmak… Çünkü kim kendinde olmayanı iddia ederse o makama ulaşamaz. İhanete girmiş ve suça düşmüş insanlara karşıdır.

Kötü huylarından biri de anne ve babalarıyla gurur duymaktır. Onları iyileştirmenin yolu, ikisini birleştiren bağı açıkça ortaya koymak, karakterin ellerinde oluştuğunu ortaya koymak ve Yüce Allah'ın yaptığı gibi onlara hizmet etmek için kalmaktır. " Hem bana hem anne babana minnet duymalısın; sonunda dönüş yalnız banadır." [Lokman, 14].

Namaz vakitlerini terk etmek, ibadetleri terk etmek, bunlara yetişememek, nefs huzura kavuşuncaya kadar saatlerce ertelemek, onun kusurlarındandır.

Onu iyileştirmenin yolu, nafile ibâdetlerin vaktinde yerine getirilmesini talep eden bir kısmını gördüğünüzde, muayyen vakitlere ve anlara riayet etmek, nefsin uydurduklarını artık dinlememektir ve onun acelesi olmamasıdır." Büyük şeyh Ebu Abdullah ibn Hafif'in dediği gibi – Allah Teâlâ'nın rahmeti üzerine olsun -:

"Müridler için nefse karşı hoşgörülü olmaktan daha zararlı daha fazla bir şey yok."

Onun kusurları arasında hoşgörü ve [müsamahakar] yorumlar peşinde koşmak vardır. Onu iyileştirmenin yolu, nefsin her şeye olan ilgisini terk etmek ve ümmetin [sûfîlerin] dinî ahlâkını ona empoze etmektir. İlkelerin bir unsuru ve sadece hoşgörü elde etmeye özen gösteren, manevi üstatları "Şattahinlerin Şeyhi" Ebu Bekir et-Tamastani:

"Nefse duyulan güvenden kaçan ilmin yorumlanmasından [Hakkına] döner.."

Kötülükleri arasında çok uyumak var. Onu iyileştirmenin yolu, az yemek, az su içmek, ağır bir şey yememek ve Cenâb-ı Hakk'ın risalelerinde bildirdiği faziletlilerin şevkini, "Uyumaları çok uzun sürmedi" sözleriyle müşahede etmektir. Zariyat, 17].

Kötülükleri arasında ruhsal inzivadan kaçmak ve içsel uyanıklıktan kaçmak vardır. Bundan kurtulmanın yolu, Allah Teâlâ ona mükaşefesnden bir şeyler görmesini ve kalbi zikrin saflığını tatmasını sağlayana kadar, iç uyanıklığın başlangıcında sabırlı olmaktır.

"Sabır, davanın ilk saldırılarında ortaya çıkar."

Onun kusurları arasında, saflık anlarında ve ruhani hallerin yaşandığı zamanlarda değil, ihmalkar olduğunda bile belagatle sevinmek ve bilgelik sözleri tutmak vardır. Şimdi bu müritler için korkunç bir fitnedir. Bundan kurtulmanın yolu, hikmetin Yüce Allah'a ait bir hak olduğunu belli bir ilimden bilmektir. Ve kim Yüce Allah'ın hakkını unutursa, Allah onunla hem ahirette hem de bu dünyada savaşır. Bilinmelidir ki, kendi haline güvenmeden konuşan kimse, sözünün insanların kalplerini ezici bir tesire sahip olduğu ve salih amellerin ilminin ona sıkıntı verdiği bilinmelidir.

Kötü huylarından biri de soru sorarak imalarda bulunmaktır. Onu iyileştirmenin yolu, ilahi rızkın anahtarlarının Allah'ın elinde olduğunu, kulların kalplerinin Allah'ın emrine tabi olduğunu ve Allah'tan başkasına kimsenin hediye edemeyeceğini kesin bir ilimden bilmektir.

Kötülükleri arasında üzüntü ve Allah Teâlâ'nın yaptıklarından endişe duymak vardır. Bundan kurtulmanın yolu, onun geçmiş günlerini, Allah-u Teâlâ'nın hayatı boyunca neleri tevdi ettiğini düşünmek ve hayatından geriye kalanları, geçmiş günlerle mukayese etmekten geçer.

Kötülükleri arasında, ortaya çıkma gittikten sonra gizli bilince eşlik etmek vardır. Ondan şifa bulmanın yolu, [ruhu] ondan uzaklaştırmak ve her ruhi halde [gizli bilince] eşlik etmektir.

O'nun kusurlarından biri de keramet yolundan şüphe edilmesinden dolayı Allah'tan insanlar için mucizeler gerçekleştirmesini istemektir. Onu iyileştirmenin yolu, [ruhu] bayağı olanlarla münâsebet etmekten men etmek, onu, kalbi zikir saflığına, sevginin tadına varıncaya kadar seçkinlerin salih amellerini yapmaya mecbur etmektir.

Kötülükleri arasında, zikredilebilecekten çok daha fazlası vardır, çünkü nefs, öfke okyanuslarının kusurlarını öğrenir. Şimdi öfke, Allah Teâlâ'nın niteliklerinin bir parçasıdır ve O'nun nitelikleri, uç noktalarına kadar geçilemez. Fakat biz, kendisine salâh bahşedileni hesaba katarak, en çoktan ziyade en azını [nedeniyle] zikretmekle yetindik ki, hileleri ve [nefsin] kurnazlığı o ölçüde eğitilsin ve böylece Her Şeye Gücü Yeten Allah dilerse, [nefisteki] kötülüğüyle savaşmak için doğru yolu seçmede iyi yönlendirilmiştir.

Bu kitabı şerife/kutasal baktığımda Allah Teâlâ'm bizi affetsin

Kitap bitti.

Velieddin el yazmasının sonu

[Kendini iyileştirmenin yolu] kullukta ve dini görevlerin yerine getirilmesinde yatmaktadır. Cenâb-ı Hak, "Onlara ancak Allah'a ihlasla kulluk etmelerinin emrolunduğunu" [Beyyine, 5] ve Yüce Allah'ın şu sözüyle buyuruyor: "Nefsini ilah edeni gördün mü?" [Casiye, 23].

Allah'ı sevenin, insanların havas/seçkin yolundan geldiğini kitabımızın pek çok başlığında belirtmiştik. Delil şu ki, Yüce Allah'ın düşmanı putperesttir ve ilim adamından olduğu için nefret eder. Oysa Allah Teâlâ'nın dostu erdemli olanı yalnızca olduğu gibi sever ve yemeği yalnızca kendisine Yüce Allah'a boyun eğme gücü verdiği için sever. O, ancak Allah'ın emriyle ve [O'nun] izniyle -kendisi olarak yüce ve yüce olan- Allah için yer, içer ve giydirir. Peygamberi ve evliyayı sadece Allah için ve Yüce Allah'ın izniyle sever. Akraba ve akrabalarını ancak Allah için ve Allah'ın emrettiği ölçüde sever ve onlara ancak Yüce Allah için ve O'nun emriyle kulluk eder ve ilgi gösterir. Allah yolunda ve Allah yolunda Allah'tan başkasına kalkmasın, oturmasın ve su içmesin. Çünkü Allah için olmayan her amel, Allah'tan başkası tarafından veya Allah'tan başkası için yapılan her iş şirk olur. O halde Allah Teâlâ için ve Allah Teâlâ'nın emrettiği ölçüye göre olmadıkça, kendimizi ve nefsimize faydalı olan şeyleri sevecek kadar kullukta bile şirk koşarız. Ancak bu şekilde çalışırsa, bir zerre günah işlememek, bir zerresini bile terk edememek şartıyla, Allah Teâlâ'nın pak kulu olur. Daha önce açıkça belirtmiştik ki, Allah Teâlâ'nın emir ve yasaklarına karşı çıkan, muhalefetiyle Allah'a karşı çıkar. Bunu iyi anlayın çünkü kim anlar, ona güvenir ve nefsi için [bu hedefe] ulaşmak için her türlü çabayı gösterirse, Allah'ın onu, Allah'ın kelamına göre kulluk kemaline ulaşanlar derecesine koymasını dilerim. Yüceler Yücesi:

"Kim Allah ve resulü uğrunda hicret ederek yurdundan çıkar da sonra ölüm onu yolda yakalarsa artık onun mükâfatını vermek Allah'a aittir; Allah daima günahları örtmektedir, engin rahmet sahibidir." [Nisa, 100]. Bir topluluğa asimile olmaya başlayan herkes, zaten o grubun bir parçasıdır ve bir grubun yolunu tutan her kimse, ister istemez onlara benzer ve sözünün gösterdiği gibi onlardan biridir: "Bir topluluğu seven, topluluğun bir parçasıdır/onlardandır."

"Kişi sevdiği ile beraberdir."

[Kitabın] sonu.

 

---

[1] Carl W. Ernst Mysticism and the Rhetoric of Sainthood in Persian Sufism, 1996